Kanada (Inggeris: Canada 
/ˈkænədə/) ialah sebuah negara Amerika Utarayang terdiri daripada sepuluh provinsi (negeri) dan tiga wilayah. Terletak di bahagian utara benuanya, Kanada menjangkau dari Lautan Atlantik di timur hingga Lautan Pasifik di barat dan Lautan Artik di utara. Ia merupakan negara kedua paling luas di dunia. Sempadan Kanadadengan Amerika Syarikat di selatan dan barat laut adalah yang terpanjang di dunia.
/ˈkænədə/) ialah sebuah negara Amerika Utarayang terdiri daripada sepuluh provinsi (negeri) dan tiga wilayah. Terletak di bahagian utara benuanya, Kanada menjangkau dari Lautan Atlantik di timur hingga Lautan Pasifik di barat dan Lautan Artik di utara. Ia merupakan negara kedua paling luas di dunia. Sempadan Kanadadengan Amerika Syarikat di selatan dan barat laut adalah yang terpanjang di dunia.Tanah yang kini menjadi Kanada pernah didiami oleh pelbagai kaum orang asli sejak ribuan tahun dahulu. Bermula pada lewat abad ke-15, misi penjelajahan British dan Perancis menerokai lalu bertempat di sepanjang pantai Atlantik. Perancis menyerahkan hampir kesemua jajahannya di Amerika Utara pada tahun 1763 selepas Perang Tujuh Tahun. Pada tahun 1867, dengan kesatuan tiga jajahan Amerika Utara British secara Pergabungan, Kanada dibentuk sebagai sebuah dominionpersekutuan empat provinsi. Dengan ini bermulanya pertambahan provinsi dan wilayah serta proses meningkatkan autonomi dari United Kingdom. Peluasan autonomi ini diserlahkan oleh Statut Westminster 1931 dan memuncak pada Akta Kanada 1982, yang memutuskan sisa-sisa pergantungan undang-undang pada parlimen United Kingdom.
Kanada ialah sebuah negara persekutuan yang ditadbir sebagai demokrasi berparlimendan negara raja berperlembagaan dengan Ratu Elizabeth II selaku ketua negara. Ia merupakan sebuah negara dwibahasa yang menggunakan bahasa-bahasa Inggeris dan Perancis sebagai bahasa rasmi di peringkat persekutuan. Sebagai sebuahnegara yang amat maju, Kanada mempunyai ekonomi kepelbagaian yang bergantung pada kekayaan sumber alam dan perdagangan, khususnya dengan Amerika Syarikat yang dijalinkan hubungan yang lama dan rumit oleh Kanada. Kanada menganggotai pertubuhan-pertubuhan G7, G8, G20, NATO, OECD, WTO, Negara-Negara Komanwel,Francophonie,OAS, APEC, dan PBB. Dengan mencatat Indeks Pembangunan Insan kelapan tertinggi di dunia, Kanada adalah antara negara yang menikmati taraf hidup yang tertinggi di dunia.
Isi kandungan[sorokkan] |
[sunting]Asal-usul nama
Nama Canada datanya dari bahasa Iroquois St. Lawrence, iaitu perkataan kanata yang bererti "desa" atau "petempatan".[10] Pada tahun 1535, para penduduk asli di rantau yang kini menjadi Bandar Raya Quebec menyebut perkataan kanata ketika menunjukkan arah ke desa Stadacona kepada penjelajah Perancis, Jacques Cartier.[11]Cartier kemudiannya menggunakan perkataan Canada bukan sahaja untuk memaksudkan desa itu, bahkan juga seluruh kawasan taklukan Donnacona (penghulu Stadacona); menjelang tahun 1545, buku-buku dan peta-peta Eropah mula memanggil rantau itu dengan nama Canada.[11]
Pada abad ke-17 dan awal abad ke-18, Canada ialah nama bagi sebahagian wilayah Perancis Baru yang terletak di sepanjang Sungai Saint Lawrence dan pantai utaraTasik-Tasik Besar. Kawasan itu kemudiannya dipecahkan kepada dua jajahan British, iaitu Upper Canada dan Lower Canada. Kedua-duanya disatukan semula menjadi Wilayah Kanada(Province of Canada) pada tahun 1841.[12] Selepas menjadi Negara Gabungan pada tahun 1867, nama Canadaditerima sebagai nama rasmi negara baru ini, dan Dominion (yang dipetik dari Mazmur 72:8)[13] diberikan sebagai gelaran negara. Maka dengan itu, nama penuh Dominion of Canada digunakan seharian sehingga 1970-an.[14]Apabila Kanada menegaskan autonomi politiknya dari United Kingdom, kerajaan persekutuan semakin kerap menggunakanCanada sahaja pada dokumen kerajaan dan perjanjian; perubahan ini dicerminkan dalam penukaran nama cuti hari kebangsaan daripada Hari Dominion kepada Hari Kanada pada tahun 1982.[15]
[sunting]Sejarah
[sunting]Orang asli
Kajian-kajian arkeologi dan genetik Pribumi menyokong kehadiran manusia di Yukon utara pada 26,500 tahun dahulu, dan di Ontarioselatan pada 9,500 tahun dahulu.[16][17][18] Old Crow Flats dan Bluefish Caves merupakan dua contoh tapak-tapak arkeologi tertua bagi petempatan manusia (Paleo-Indian) di Kanada.[19][20][21] Di kalangan orang asli yang dikenali sebagai Bangsa-Bangsa Pertama, terdapat lapan cerita unik mengenai penciptaan bumi dan adaptasi-adaptasinya.[22] Antara ciri-ciri masyarakat Pribumi Kanada ialah petempatan tetap,[23] agriculture,[24] civic and ceremonial architecture,[25] complex societal hierarchies and trading networks.[26] Some of these cultures had long faded by the time of the first permanent European arrivals (c. late 15th–early 16th centuries), and have been discovered through archaeological investigations.
The aboriginal population is estimated to have been between 200,000[27] and two million in the late 15th century,[28]with a figure of 500,000 currently accepted by Suruhanjaya Diraja Kesihatan Pribumi Kanada.[29]Kejadian berulang-ulang wabak berjangkit bawaan pendatang Eropah seperti demam selesema,campak, dancacar (yang tidak dapat lali oleh mereka), di samping kesan-kesan lain daripada hubungan dengan orang Eropah, menyebabkan jumlah penduduk asli merosot 40–80% selepas hubungan itu.[27] Orang asli di Kanada terdiri daripada, antara lain, Bangsa-Bangsa Pertama,[30] Inuit,[31] dan Métis.[32] Kebudayaan kacukan Métis berasal pada pertengahan abad ke-17 apabila golongan Bangsa Pertama dan Inuit mengahwini pendatang Eropah.[33] Inuit agak kurang berhubung dengan pendatang Eropah sewaktu zaman penjajahan.[34]
n===Penjajahan Eropah===
Orang Eropah mula-mula sekali tiba apabila pelaut Norsemenetap di L'Anse aux Meadows, Newfoundland selama masa yang singkat sekitar tahun 1000.[35][36] Selepas itu, orang Eropah tidak datang lagi hingga tahun 1497, apabila seorang pelaut Itali bernama Giovanni Caboto (John Cabot) menerokai pantai Atlantik Kanada demi England.[37] Pada tahun 1498 hingga 1521, pelaut Basque dan Portugis menubuhkan kota kara pemburuan ikan paus dan perikanan bermusim sepanjang pantai Atlantik.[38][39] Pada tahun 1534, Jacques Cartier menjelajahi Sungai Saint Lawrence untuk Perancis.[40] Penjelajah Perancis,Samuel de Champlain tiba pada tahun 1603 lalu menubuhkan petempatan Eropah tetap yang pertama di Port Royal pada tahun 1605 dan Bandar Raya Quebec pada tahun 1608.[40] Antara golonganpenjajah Perancis di Perancis Baru,Canadiens mendominasi sekitar Sungai Saint Lawrence manakalaAcadiens pula berdiam di kawasan Maritimes, manakala pedagang bulu Perancis dan mubaligh Katolik menjelajahi Tasik-Tasik Besar,Teluk Hudson, dan legeh Mississippi hingga Louisiana.Perang Beaver tercetus atas perebutan menguasai perdagangan bulu Amerika Utara.[40]
Orang Inggeris mendirikan kota kara perikanan di Pulau Newfoundland sekitar tahun 1610 serta menubuhkan the Tiga Belas Jajahan di selatan.[41] Empat Perang Antara Jajahan berturut-turut tercetus dari tahun 1689 hingga 1763.[40]Kawasan tanah besar Nova Scotia mulai diperintah oleh British ekoran Perjanjian Utrecht (1713);Perjanjian Paris (1763) menyerahkan Kanada dan kebanyakan kawasan Perancis Baru kepada Britain selepas Perang Tujuh Tahun.[42]
Pengisytiharan Diraja (1763) merampas Wilayah Quebec daripada Perancis Baru serta mengilhakkan Pulau Cape Breton kepada Nova Scotia.[15] Pulau St. John (kini Pulau Prince Edward) menjadi jajahan yang berasingan pada tahun 1769.[43]Untuk mengelakkan konflik di Quebec, British meluluskan Akta Quebec pada tahun 1774 untuk meluaskan wilayah Quebec hingga Tasik-Tasik Besar dan Lembah Ohio, tetapi mengekalkan bahasa Perancis, kepercayaan Katolik, dan undang-undang sivil Perancis di situ. Ini telah memarahkan ramai penduduk Tiga Belas Jajahan dan membantu mencetuskan Revolusi Amerika.[15]
Perjanjian Paris (1783) mengiktiraf kemerdekaan Amerika Syarikat dan menyerahkan wilayah-wilayah di selatan Tasik-Tasik Besar kepada Amerika Syarikat. Seramai 50,000 orang Setiawan Empayar Bersatumeninggalkan Amerika Syarikat untuk berlari ke Kanada.[44] New Brunswick dipisahkan dari Nova Scotia dalam penyusunan semula petempatan Setiawan di kawasan Maritimes. Untuk menampung puak Setiawan yang berbahasa Inggeris di Quebec, Akta Perlembagaan 1791membahagikan wilayah itu kepada Lower Canada yang berbahasa Perancis (kemudian provinsi Quebec) dan Upper Canada yang berbahasa Inggeris (kemudianOntario), lalu memberi setiap wilayah itu sebuah Dewan Undangan.[45]
Kanada (Upper dan Lower) merupakan barisan hadapan utama dalam Perang 1812 antara Amerika Syarikat dan Empayar British. Selepas perang tamat, penghijrahan besar-besaran ke Kanada dari Britain dan Ireland bermula pada tahun 1815.[28] Dari tahun 1825 hingga 1846, 626,628 orang pendatang Eropah mendarat di pelabuhan-pelabuhan Kanada.[46] Sekitar satu perempat hingga satu pertiga orang Eropah yang berhijrah ke Kanada sebelum tahun 1891 mati akibat penyakit berjangkit.[27] Industri pembalakan mengatasi perdagangan bulu dari segi kepentingan ekonomi pada awal abad ke-19.
Hasrat untuk membentuk kerajaan bertanggungjawab menyebabkan terhentinya Pemberontakan 1837. Selepas itu,Laporan Durham mengusulkan kerajaan bertanggungjawab serta asimilasi Kanada Perancis ke dalam kebudayaan British.[15]Akta Kesatuan 1840 menggabungkan kedua-dua Kanada itu menjadi sebuah Wilayah Kanada yang bersatu. Kerajaan bertanggungjawab juga ditubuhkan untuk semua wilayah Amerika Utara British sehingga tahun 1849.[47]Penandatangan Perjanjian Oregon oleh Britain dan Amerika Syarikat pada tahun 1846 menamatkan pertikaian sempadan Oregon, meluaskan sempadan ke arah barat sepanjang garis lintang 49 darjah Utara. Ini membuka laluan kepada penubuhan jajahan-jajahan British di Jajahan Pulau Vancouver (1849)dan British Columbia (1858).[48]Kanada melancarkan ekspedisi jelajah untuk menuntutRupert's Land dan kawasan Artik.
[sunting]Pergabungan dan peluasan
Following several constitutional conferences, the Constitution Act, 1867 officially proclaimed Canadian Confederation, creating "sebuah Dominion di bawah nama Kanada" on 1 Julai 1867, with four provinces:Ontario, Quebec, Nova Scotia, and New Brunswick.[49][50][51] Kanada mengambil alih Rupert's Land danWilayah Barat Laut untuk membentuk sebuah Wilayah Barat Laut baru, tetapi ini memarahkan kaum Métis sehingga mencetuskan Pemberontakan Red River disusuli oleh pembentukan provinsi Manitobapada Julai 1870.[52] British Columbia dan Pulau Vancouver (yang disatukan pada tahun 1866) serta jajahan Pulau Prince Edward masing-masing menyertai Gabungan pada tahun 1871 dan 1873.[53] PemerintahanKonservatifpimpinan John A. Macdonald menentukan dasar tarif negara untuk melindungi perindustrian perkilangan Kanada yang baru mula tumbuh.[54]
Untuk membuka rantau Barat, kerajaan menaja pembinaan tiga landasan keretapi antara benua (termasukCanadian Pacific Railway), membuka tanah prairi kepada petempatan dengan Akta Tanah Dominion, serta menubuhkan Polis Berkuda Barat Laut untuk menegaskan kekuasaannya terhadap wilayah ini.[55][56]Pada tahun 1898, selepas Kerubut Emas Klondike di Wilayah Barat Laut, kerajaan Kanada membentuk Wilayah Yukon. Di bawah kepimpinan Perdana Menteri Liberal, Wilfrid Laurier, pendatang dari tanah besar Eropah menduduki prairi, dan Alberta dan Saskatchewan menjadi provinsi pada tahun 1905.[53]
[sunting]Awal abad ke-20
Memandangkan Britain masih mengawal hal ehwal luar negara Kanada di bawah Akta Pergabungan, pengisytiharan perangnya pada tahun 1914 secara langsung mengheret Kanada ke dalam Perang Dunia Pertama.[57]Para sukarelawan yang dihantar ke Barisan Barat kemudiannya menyertai Kor Kanada.[57] Kor ini memainkan peranan besar dalamPertempuran Rabung Vimy dan banyak lagi pertempuran besar dalam peperangan.[57] Daripada seramai 625,000 orang yang berkhidmat, kira-kira 60,000 orang terkorban sementara 173,000 lagi cedera.[58] Krisis Pengerahan 1917 tercetus apabila Perdana Menteri konservatif, Robert Borden memperkenalkan khidmat tentera wajib walaupun dibantah oleh penduduk Quebec yang berbahasa Perancis.[57] In 1919, Kanada menyertai Liga Bangsa-Bangsa secara berasingan dari Britain,[57] kemudian pada tahun 1931,Statut Westminster merestui kemerdekaan Kanada.[59]
Zaman Kemelesetan mendatangkan keperitan ekonomi ke seluruh Kanada. Untuk itu Persekutuan Komanwel Kerjasama (Co-operative Commonwealth Federation, CCF) di Alberta dan Saskatchewan menggubal pelbagai langkahnegara kebajikan (yang dipelopori oleh Tommy Douglas) sehingga 1940-an dan 1950-an.[60] Dalam Perang Dunia Kedua, Kanada sendiri mengisytiharkan perang ke atas Jerman di bawah kepimpinan Perdana Menteri Liberal William Lyon Mackenzie King, tiga hari selepas Britain. Unit-unit Tentera Kanada yang terawal tiba di Britain pada Disember 1939.[57]
Askar Kanada memainkan peranan penting dalam Serbuan Dieppe di Perancis (1942), the Allied invasion of Italy, pendaratan di Normandy, Pertempuran Normandy, dan Pertempuran Scheldt pada tahun 1944.[57] Kanada menyediakan perlindungan dan perteduhan untuk kerabat diraja Belanda apabila negara itu diduduki, oleh itu Kanada dihargai oleh Belanda atas kepimpinan dan sumbangan besar kepada pembebasannya dari cengkaman Jerman Nazi.[61]Ekonomi Kanada berkembang pesat kerana industri yang mengeluarkan kelengkapan tentera untuk Kanada, Britain, China, dan Kesatuan Soviet.[57] Walaupun berdepan dengan satu lagi Krisis Pengerahan di Quebec, Kanada menamatkan perangnya dengan salah sebuah bala tentera terbesar di dunia dan ekonomi kedua terkaya.[62][63]
[sunting]Zaman moden
Newfoundland (kini Newfoundland and Labrador) menyertai Kanada pada tahun 1949.[64]Pertumbuhan ekonomi Kanada pasca-perang di samping dasar-dasar kerajaan Liberal berturut-turut, melahirkan satu identiti Kanada baru yang dilambangkan oleh penerimaan Bendera Daun Mapel pada tahun 1965,[65] pelaksanaan dasar kedwibahasaan rasmi(Inggeris dan Perancis) pada tahun 1969,[66]dan kepelbagaian budaya rasmi pada tahun 1971.[67]Begitu juga dengan penubuhan rancangan-rancangan demokrasi sosial seperti penjagaan kesihatan sejagat, Pelan Pencen Kanada, danPinjaman Siswa Kanada, walaupun sesetengah kerajaan provinsi, terutamanya Quebec dan Alberta, membangkang dasar-dasar ini sebagai serangan mendadak ke atas bidang kuasa mereka.[68] Akhir sekali, persidangan perlembagaan yang diadakan berturut-turut membawa kepada “penyetempatan” perlembagaan Kanada dari United Kingdom pada tahun 1982, seiringan dengan pembentukan Piagam Hak dan Kebebasan.[69] Pada tahun 1999, Nunavut menjadi wilayah ketiga Kanada setelah lama berunding dengan kerajaan persekutuan.[70]
Sementara itu, Quebec mengalami perubahan sosial dan ekonomi mendalam melalui Revolusi Senyap pada 1960-an yang melahirkan gerakan nasionalis moden. Parti radikal Front de libération du Québec (FLQ) mencetuskan Krisis Oktober pada tahun 1970.[71]Parti penyokong kedaulatan Parti Québécois dilantik untuk membentuk kerajaan pada tahun 1976, lalu mengadakan pungutan suara tentang persekutuan kedaulatan yang tidak memihak kepada hasratnya pada tahun 1980.[71]Cubaan untuk menampung gelombang nasionalis Quebec secara perlembagaan melalui Persetiaan Meech Lakepada tahun 1990 juga tidak berjaya. Ini menyebabkan pembentukan Bloc Québécois di Quebec serta pencergasan Parti Pembaharuan Kanada di Kanada Barat.[72][73] Satu lagi pungutan suara diadakan pada tahun 1995, yang mana kedaulatan ditolak dengan majoriti tipis 50.6% kepada 49.4%.[74]Pada tahun 1997, Mahkamah Agung memutuskan bahawa pemisahan unilateral oleh sebuah provinsi tidak mematuhi perlembagaan, dan Akta Kejelasan diluluskan oleh parlimen untuk menggariskan syarat-syarat perpisahan terunding daripada Pergabungan.[74]
Selain permasalahan kedaulatan Quebec, masyarakat Kanada dikejutkan oleh beberapa krisis pada akhir 1980-an dan awal 1990-an. Antaranya ialah letupanPenerbangan Air India 182 pada tahun 1985, pembunuhan beramai-ramai yang paling dahsyat dalam sejarah Kanada;[75] pembunuhan beramai-ramai École Polytechnique pada tahun 1989, iaitu peristiwa tembak-menembak yang menyasarkan golongan siswi;[76] dan Krisis Okapada tahun 1990,[77] konfrontasi ganas yang terawal antara kerajaan dan puak Pribumi.[78]Kanada juga mengambil bahagian dalam angkatan campuran pimpinan AS dalam Perang Teluk pada tahun 1990, serta menggiatkan diri dalam misi-misi pengamanan pada akhir 1990-an.[79] Kanada menghantar askar ke Afghanistan pada tahun 2001, tetapi tidak menghantar tentera ke Iraq apabila AS menyerang pada tahun 2003.[80]
[sunting]Geografi
Kanada mengisi sebahagian besar di Amerika Utara, berkongsi sempadan darat dengan tanah besar Amerika Syarikatdi selatan dan negeri Alaska, AS di barat laut, menjangkau dari Lautan Atlantik di timur hingga Lautan Pasifik di Barat; di utara pula letaknya Lautan Artik.[81][82] Mengikut jumlah keluasan (termasuk perairan), Kanada ialah negara kedua terbesar di dunia selepas Rusia.[82] Dari segi keluasan tanah, Kanada adalah yang keempat terbesar.[82] Negara ini terletak di antara garis lintang 41° dan 84°U, dan garis bujur 52° dan 141°B.
Sejak tahun 1925, Kanada telah mengambil bahagian Artik di antara garis bujur 60° dan 141°B,[83] tetapi tuntutan ini tidak diiktiraf secara sejagat. Petempatan yang paling utara di Kanada (dan seluruh dunia) ialah Canadian Forces Station Alert di hujung utara Pulau Ellesmere—latitud 82.5°U—817 kilometer (450 batu nautika, 508 batu) dari Kutub Utara.[84] Sebahagian besar kawasan Artik Kanada dilitupi oleh ais dan permafros. Kanada mempunyai garis pinggir pantai yang terpanjang di dunia: 202,080 kilometers (125,570 bt).[82]
Kepadatan pendudk Kanada pada 3.3 inhabitants per square kilometre (8.5 /batu persegi) adalah antara yang terendah di dunia. Kawasan yang paling padat dengan penduduk di negara ini ialah Koridor Bandar Raya Quebec – Windsor(terletak di Quebec Selatan dan Ontario Selatan) sepanjang Tasik-Tasik Besar dan Sungai Saint Lawrence di tenggara.[86]
Kanada mempunyai garis pinggir pantai yang panjang sekali di utara, timur dan baratnya; sejak zaman glasier terakhir, ia terdiri daripada lapan kawasan hutan yang berbeza, termasuk hutan boreal yang luas di Perisai Kanada.[87] Keluasan dan kepelbagaian geografi, ekologi, vegetasi dan bentuk bumi Kanada turut menimbulkan kepelbagaian iklim di seluruh negara.[88] Disebabkan keluasannya, Kanada lebih banyak tasiknya daripada mana-mana negara lain, serta mengandungi sebahagian besar air tawar sedunia.[89]Juga terdapat glasier air tawar di Banjaran Rocky Kanada danPergunungan Coast.
Kanada juga aktif secara geologi dengan banyak mengalami gempa bumi dan gunung berapi yang mungkin aktif, khususnya Gunung Meager, Gunung Garibaldi, Gunung Cayley, dan kompleks gunung berapi Gunung Edziza.[90]Letusan gunung berapi Tseax Cone pada tahun 1775 menyebabkan malapetaka besar yang membunuh 2,000 orangNisga'a dan memusnahkan kampung mereka di lembah Sungai Nass di British Columbia utara; letusan ini menghasilkan aliran lahar sepanjang22.5-kilometer (14.0 bt), dan mengikut legenda kaum Nisga'a, ia menyumbat aliran Sungai Nass.[91]
Musim sejuk di Kanada adalah agak melampau dingin terutamanya di pedalaman dan provinsi-provinsi Prairie yang mengalami iklim kebenuaan, di mana purata suhu harian menghampiri −15 °C(5 °F) tetapi boleh menjunam di bawah −40 °C (−40.0 °F) dengan sejukan angin yang hebat.[92] Di kawasan bukan tepi pantai, salji boleh melitupi tanah selama hampir enam tahun sebulan (lama berbanding di utara). Kawasan pantai British Columbia mengalami iklim sederhana yang musim panasnya sederhana dan berhujan. Di pantai timur dan barat, purata suhu tinggi biasanya berada pada 20-an °C rendah (70-an °F), manakala di kawasan di antara pantai-pantai tersebut, purata suhu musim panasnya pula sekitar 25 hingga 30 °C (77 to 86 °F), adakalanya dengan bahang melampau yang melebihi 40 °C (104 °F) di pedalaman.[93]
[sunting]Politik
Kanada mempunyai tradisi demokratik kukuh yang diluhurkan oleh kerajaan berparlimen dalam binaan raja berperlembagaan, iaitu monarki Kanada sebagai asas kepada cabang-cabang eksekutif, perundangan, dan kehakimandan kewibawaannya yang berpunca daripada rakyat Kanada.[94][95][96][97] Ketua negara ialah Ratu Elizabeth II, yang juga ketua negara 15 negara Komanwel lain dan bersemayam di United Kingdom. Oleh itu, wakil baginda, iaitu Gabenor Jeneral Kanada (kini David Lloyd Johnston[98]), melaksanakan tugas-tugas diraja di Kanada.[99]
Penyertaan kerabat diraja dan wizurai dalam pentadbiran kerajaan adalah terhad, namun;[97][100][101][102] secara amali, penggunaan kuasa eksekutif mereka diarah oleh Jemaah Menteri yang terdiri daripada menteri-menteri Mahkota yang bertanggungjawab kepada Dewan Rakyat dan diketuai oleh Perdana Menteri Kanada (kini Stephen Harper[103]) selakuketua kerajaan. Untuk memastikan kestabilan kerajaan, Gabenor Jeneral biasanya melantik pemimpin semasa parti politik yang boleh meraih keyakinan kemajmukan dalam Dewan Rakyat sebagai Perdana Menteri yang memilih Jemaah Menteri.[104] Oleh itu, Jabatan Perdana Menteri (Prime Minister's Office, PMO) ialah salah sebuah institusi paling berwibawa dalam kerajaan yang memulakan perundangan untuk kelulusan parlimen serta memilih untuk perlantikan oleh Raja, selain yang dinyatakan tadi, gabenor jeneral, leftenan gabenor, senator, hakim mahkamah persekutan, dan ketua-ketua perbadanan-perbadanan Mahkotadan agensi-agensi kerajaan.[100] Ketua parti yang kedua terbanyak kerusinya biasanya menjadi Ketua Pembangkang Setia Baginda (kini Michael Ignatieff[105]) dan membentuk sistem parlimen pertentangan yang bertujuan mengawal tindakan kerajaan.
Setiap Ahli Parlimen Dewan Rakyat dipilih secara kemajmukan mudah dari setiap daerah pilihan raya. Pilihan raya umum mesti diumumkan oleh gabenor jeneral atas nasihat perdana menteri, dalam masa empat tahun pilihan raya sebelumnya, ataupun boleh dicetuskan oleh pemerintah yang kalah dalam undian kepercayaan dalam Dewan Rakyat.[106] Ahli-ahli Senat diperuntukkan kerusi mengikut kawasan dan berkhidmat hingga usia 75 tahun.[107]
Struktur persekutuan Kanada mengagihkan tanggungjawab pemerintahan antara kerajaan persekutuan dan sepuluh provinsinya. Badan-badan perundangan provinsinya adalah ekadewan dan serupa kefungsiannya dengan Dewan Rakyat.[108] Tiga wilayah Kanada juga ada cabang perundangan, tetapi tidak berdaulat dan kurangnya tanggungjawab berperlembagaan berbanding provinsi di samping perbezaan struktur.[109][110]
[sunting]Undang-undang
Perlembagaan Kanada ialah undang-undang tertinggi negara yang terdiri daripada perkara-perkara bertulis dan resam-resam tak bertulis.[111] Akta Perlembagaan 1867 (dikenali sebagai Akta Amerika Utara British hingga tahun 1982) menegaskan ketadbiran berasaskan duluan parlimen yang "serupa prinsipnya dengan United Kingdom"[112] dan membahagikan kuasa antara kerajaan persekutuan dan provinsi; Statut Westminster 1931 memberikan autonomi penuh; dan Akta Perlembagaan 1982 memperkenalkan Piagam Hak dan Kebebasan Kanada yang menjamin hak-hak dan kebebasan asas yang biasanya tidak boleh diatasi oleh mana-mana tahap kerajaan—kecuali satu notwithstanding clause yang membenarkan parlimen persekutuan dan badan perundangan provinsi untuk membatalkan seksyen-seksyen tertentu pada Piagam selama lima tahun—serta membubuh formula pemindaan perlembagaan.[111]
Interaksi awal orang Kanada keturunan Eropah dengan golongan Bangsa Pertama dan Inuit agak damai walaupun bukan tanpa pertelagahan. Ditambah pula dengan pembangunan ekonomi yang lewat di sesetengah kawasan, sejarah kedamaian ini membolehkan orang Pribumi Kanada memberikan pengaruh yang agak kuat kepada budaya negara sambil memelihara jati diri sendiri.[113] Kerajaan Kanada dan golongan orang asli mula berhubungan sesama sendiri sewaktu zaman penjajahan Eropah, melibatkan pengasasan Perjanjian bernombor, Akta Indian, Akta Perlembagaan 1982 dan undang-undang kes.[114] Sebelas perjanjian berturut-turut ditandatangani oleh golongan Pribumi di Kanada dan Raja Kanada mulai tahun 1871 hingga 1921.[115] Perjanjian-perjanjian dengan Kerajaan Kanada ini ditadbir oleh undang-undang Pribumi Kanadadan dipantau oleh Menteri Hal Ehwal Indian dan Pembangunan Utara. Peranan perjanjian tersebut ditegaskan lagi olehSeksyen 35 Akta Perlembagaan 1982 yang "mengiktiraf dan menegaskan hak-hak Pribumi dan perjanjian yang sedia ada".[114] Antara hak-hak ini termasuk peruntukan perkhidmatan seperti penjagaan kesihatan dan pengecualian daripada pencukaian.[116] Kerangka undang-undang dan dasar yang diusahakan oleh Kanada dan Bangsa-Bangsa Pertama ini diformalkan lagi pada tahun 2005, menerusi First Nations–Federal Crown Political Accord (Muafakat Politik Bangsa Pertama–Kerajaan Persekutuan), yang mengasaskan kerjasama sebagai "batu asas persahabatan antara [kerajaan] Kanada dan Bangsa-Bangsa Pertama".[114]
Cabang kehakiman Kanada memainkan peranan penting dalam mentafsir undang-undang serta berkuasa membatalkan undang-undang yang menyalahi Perlembagaan. Mahkamah Agung Kanada ialah mahkamah tertinggi dan pemutus muktamad pertikaian undang-undang di Kanada.[117]Ahli-ahlinya yang sembilan orang dilantik oleh gabenor jeneal atas nasihat Perdana Menteri dan Menteri Keadilan. Semua hakim di peringkat tertinggi dan rayuan dilantik selepas rundingan dengan badan-badan perundangan bukan kerajaan. Kabinet persekutuan juga melantik hakim ke dalam mahkamah tinggi di peringkat provinsi dan wilayah. Jawatan kehakiman di peringkat rendah provinsi dan wilayah pula diisi oleh kerajaan masing-masing.[118]
Common law diamalkan di seluruh negara kecuali Quebec yang didominasi oleh undang-undang sivil.[119]Undang-undang jenayah dipertanggungjawabkan kepada persekutuan sahaja dan adalah seragam di seluruh Kanada.[119]Penguatkuasaan undang-undang, termasuk mahkamah jenayah, ialah tanggungjawab provinsi, tetapi di kawasan luar bandar semua provinsi kecuali Ontario dan Quebec, kerja polis dikontrak kepada Polis Berkuda Kanada Diraja.[120]
[sunting]Hubungan luar dan tentera
Kanada dan Amerika Syarikat berkongsi sempadan tanpa pertahanan yang terpanjang di dunia, bekerjsama dalam kempen dan latihan ketenteraan, dan juga rakan dagang terbesar satu sama lain.[121] Walau apapun, Kanada mengamalkan dasar luar negara yang bebas, terutamanya menjalin hubungan penuh dengan Cuba serta menolak pelawaan untuk mengambil bahagian secara rasmi dalam Perang Iraq. Kanada juga menjalin hubungan bersejarah dengan United Kingdom dan Perancis serta bekas tanah jajahan British dan Perancis yang lain menerusi keahlian Kanada dalam Negara-Negara Komanwel dan Francophonie.[122]Kanada terkenal kerana menjalin hubungan yang utuh dan positif dengan Belanda, dan kerajaan Belanda mengamalkan tradisi menghadiahkan bunga tulip (satu lambang Belanda) ke Kanada setiap tahun untuk memperingati sumbangan Kanada kepada pembebasan Belanda.[61]
Sekarang, Kanada mempunyai angkatan tentera sukarelawan profesional yang terdiri daripada seramai 67,000 askar tetap dan 43,000 kakitangan simpanan termasuk simpanan tambahan.[123] Tentera Kanada (Canadian Forces, CF) terdiri daripada tentera darat, tentera laut, dan tentera udara. Kanada ialah sebuah negara berindustri yang berkembang pesat dalam sektor sains dan teknologi. Sejak Perang Dunia Pertama, Kanada telah menghasilkan sendiri kapal-kapalFrigate and Destroyer, kereta perisai infantri, peluru berpandu anti-kereta kebal dan senjata kecil untuk Tentera Kanada, khususnya tentera darat dan laut.
Disebabkan hubungan erat dengan Empayar British dan Komanwel, Kanada banyak bergiat dalam misi ketenteraan British dalam Perang Boer Kedua dan kedua-dua Perang Dunia. Sejak itu, Kanada mendukung amalan multilateralisme dan berusaha untuk menyelesaikan permasalahan global bersama bangsa-bangsa lain.[124][125] Kanada ialah sebuah negara pengasas PBB pada tahun 1945 dan NATO pada tahun 1949. Ketika Perang Dingin, Kanada ialah salah satu penyumbang utama kepada angkatan PBB dalam Perang Korea serta menubuhkan Pusat Kawalan Pertahanan Aeroangkasa Amerika Utara (North American Aerospace Defense Command, NORAD) dengan kerjasama Amerika Syarikat demi perlindunga daripada kemungkinan serangan udara dari Kesatuan Soviet.[126]
Sewaktu Krisis Suez pada tahun 1956, bakal Perdana Menteri Lester B. Pearson melegakan ketegangan dengan mengusulkan kemasukan Angkatan Pengamanan PBB, oleh itu beliau dihadiahkan Hadiah Keamanan Nobel1957.[127]Memandangkan inilah misi pengamanan PBB yang pertama, Pearson sering dihargai sebagai pencipta konsep pengamanan. Sejak itu, Kanada mengambil bahagian dalam lebih 50 misi pengamanan, termasuk setiap satu usaha pengamanan PBB hingga tahun 1989,[57] dan sejak itu menghantar angkatan ke dalam misi antarabangsa di Rwanda, bekas Yugoslavia, dan lain-lain; Kanada adakalanya berdepan dengan kontroversi mengenai pelibatannya di negara luar, khususnya dalam Peristiwa Somalia1993.[128]
[sunting]Provinsi dan wilayah
- Lihat juga: Federalisme Kanada
Kanada ialah sebuah negara persekutuan yang terdiri daripada 10 provinsi (province) dan tigawilayah (territory) yang boleh dihimpunkan kepada kawasan:Kanada Barat, Kanada Tengah, Kanada Atlantik, dan Kanada Utara (Kanada Utara terdiri daripada tiga wilayah: Yukon, Wilayah Utara, dan Nunavut). Kanada Timurmemaksudkan Kanada Tengah dan Kanada Atlantik sekali. Provinsi-provinsi lebih kuasa autonomi berbanding wilayah. Provinsi-provinsi ini bertanggungjawab atas kebanyakan rancangan sosial Kanada (seperti penjagaan kesihatan, pendidikan, dan kebajikan) dan bersama-sama mengutip lebih banyak hasil berbanding kerajaan persekutuan, dalam suatu struktur yang agak unik berbanding negara-negara persekutuan yang lain di dunia. Dengan kuasa perbelanjaannya, kerajaan persekutuan boleh melaksanakan dasar-dasar kebangsaan di kawasan provinsi, seperti Akta Kesihatan Kanada; provinsi boleh memilih untuk menerima atau menolaknya, tetapi jarang sekali menolak. Bayaran penyamaan dibuat oleh kerajaan persekutuan untuk memastikan supaya piawaian perkhidmatan dan pencukaian cukup seragam antara provinsi yang berada dan kurang berada.[129]
[sunting]Ekonomi
Kanada ialah salah sebuah negara terkaya di dunia dengan pendapatan per kapita yang sangat tinggi. Kanada menganggotai Pertubuhan Kerjasama dan Pembangunan Ekonomi (OECD) dan kumpulan G8. Ia merupakan salah satu daripada 10 negara pedagang terbesar di dunia.[130] Kanada ialah sebuah pasaran campuran yang berkedudukan lebih tinggi daripada Amerika Syarikat dan kebanyakan negara Eropah Batat dalam indeks kebebasan ekonomi Heritage Foundation.[131] Pengimport terbesar barangan Kanada ialah Amerika Syarikat, United Kingdom dan Jepun.[132]
Pada abad ke-20, pertumbuhan sektor perkilangan, perlombongan dan perkhidmatan telah mentransformasi negara ini daripada ekonomi kekampungan kepada ekonomi yang lebih berindustri dan kebandaran. Seperti bangsa-bangsa Dunia Pertama yang lain, ekonomi Kanada dikuasai oleh industri perkhidmatan yang mengambil kerja sekitar tiga perempat warga Kanada.[133] Kanada berbeza dengan negara-negara maju yang lain kerana mementingkan sektor primer, terutamanya industri pembalakan dan petroleum.[134]
Kanada ialah salah satu daripada sebilangan kecil negara maju yang merupakan pengeksport bersih tenaga.[135]Kawasan Kanada Atlantik kaya dengan simpanangas asli luar pesisir, manakala Alberta banyak sumber minyak dan gas. Pasir Minyak Athabasca yang begitu banyak sumber galiannya menjadikan Kanada rizab minyak kedua terbesar di dunia selepas Arab Saudi.[136]
Kanada ialah salah sebuah pengeluar terbesar keluaran pertanian; kawasan Prairi Kanada ialah salah sebuah pengeksport terbesar tanaman bijian seperti gandum, kanola, dan lain-lain.[137]Kanada ialah pengeluar terbesar zink dan uranium, dan juga sumber global bagi banyak lagi sumber alam yang lain, seperti emas, nikel, aluminum, dan plumbum.[135] Kebanyakan bandar di Kanada utara yang sukar mengusahakan pertanian, masih mapan kerana adanya lombong atau sumber kayu balak yang berdekatan. Kanada juga ada sektor perkilangan yang cukup besar dan terpusat di Ontario selatan dan Quebec, diterajui oleh sektor automotif danaeronautik.[138]
Persepaduan ekonomi dengan Amerika Syarikat makin meningkat sejak Perang Dunia Kedua. Ini telah menarik perhatian golongan nasionalis Kanada yang bimbang akan autonomi kebudayaan dan ekonomi negara mereka pada zaman globalisasi, kerana barangan dan keluaran media Amerika Syarikat sudah terdapat di merata tempat.[139]Perjanjian Perdagangan Keluaran Automotif 1965 membuka sempadan kepada perdagangan dalam industri perkilangan kenderaan. Pada 1970-an, kebimbangan atas mampu diri tenaga serta milikan asing dalam sektor perkilangan mendorong kerajaan Liberal pimpinan Perdana Menteri Pierre Trudeau untuk menggubal Program Tenaga Negara(National Energy Program, NEP) dan Agensi Kajian Semula Pelaburan Asing (Foreign Investment Review Agency, FIRA).[140]
Pada 1980-an, pemerintahan Konservatif Progresif pimpinan Perdana Menteri Brian Mulroney memansuhkan NEP serta menukar nama FIRA kepada "Investment Canada" untuk menggalakkan pelaburan asing.[141] Perjanjian Perdagangan Bebas Kanada –Amerika Syarikat pada tahun 1988 menghapuskan tarif antara kedua-dua negara, manakala Perjanjian Perdagangan Bebas Amerika Utara (North American Free Trade Agreement, NAFTA) meluaskan zon perdagangan bebas kepada Mexico pada 1990-an.[137]Di tengah 1990-an, kerajaan Liberal pimpinan Jean Chrétien mula melaporkan lebihan belanjawan tahunan serta melangsaikan hutang negara secara beransur-ansur.[142] Krisis kewangan global pada tahun 2008 mencetuskan kemelesetan yang mampu menaikkan kadar pengangguran negara kepada 10%.[143] Pada tahun 2008, barangan import Kanada bernilai lebih $442.9 bilion, yang mana $280.8 bilion dari AS, $11.7 bilion dari Jepun, dan $11.3 bilion dari UK.[132] Kurangan perdagangan negara pada tahun 2009 berjumlah C$4.8 bilion, berbanding dengan lebihan C$46.9 bilion pada tahun 2008.[144]
[sunting]Sains dan teknologi
Kanada ialah sebuah negara berindustri dengan sektor sains dan teknologi yang maju. Hampir 1.88% KDNK Kanada diperuntukkan kepada usaha penyelidikan dan pembangunan.[145] Negara ini ada 18 pemenang hadiah Nobel dalam bidang fizik, kimia dan perubatan.[146] Kanada ialah negara pengguna Internet ke-12 tertinggi di dunia dengan 28.0 juta pengguna atau 84.3% jumlah penduduk.[147]
Agensi Penyelidikan dan Pembangunan Pertahanan Kanadaialah sebuah agensi di bawah Jabatan Pertahanan Negarayang bertujuan memenuhi keperluan sains dan teknologi Tentera Kanada. Selama ini, DRDC bertanggungjawab atas berbilang inovasi dan ciptaan aplikasi praktik baik untuk kegunaan awam mahupun tenter. Ia juga telah menyumbang kepada pembangunan Jujukan Pengimbas Elektronik Aktif yang tercanggih di dunia dalam usaha antarabangsa yang melibatkan Kanada, Jerman dan Belanda.[148]
Agensi Angkasa Kanada menjalankan penyeldikan angkasa, cakerawala dan penerbangan, serta membangunkan roket dan satelit. Pada tahun 1984, Marc Garneau menjadi angkasawan Kanada pertama yang berkhidmat sebagai pakar muatan STS-41-G. Kanada menduduki tangga ketiga di kalangan 20 negara terunggul dalam sains angkasa.[149] Kanada mengambil bahagian dalam Stesen Angkasa Antarabangsa dan juga menjadi salah satu perintis dunia dalam robotikangkasa dengan Canadarm,Canadarm2 dan Dextre. Sejak 1960-an, Canada Aerospace Industries telah mereka dan membina 10 satelit, termasuk RADARSAT-1, RADARSAT-2 dan MOST.[150] Kanada juga menghasilkan salah sebuahroket perum yang paling berjaya, iaitu Black Brant; lebih 1000 buah telah dilancarkan sejak mula-mula dibina pada tahun 1961.[151]Universiti-universiti di seluruh Kanada sedang mengusahakan kapal angkasa pendarat domestik yang pertama, iaitu Northern Light yang direka untuk mencari kehidupan di Marikh dan menyiasat persekitaran sinaran elektromagnetik dan sifat-sifat atmosfera di Marikh. Jika Northern Light berjaya, Kanada akan menjadi bangsa ketiga yang mendarat di planet lain.[152]
[sunting]Demografi
| Sejarah kependudukan | ||
|---|---|---|
| Tahun | Bil. penduduk | %± |
| 1851 | 2,415,000 | — |
| 1861 | 3,174,000 | 31.4% |
| 1871 | 3,689,000 | 16.2% |
| 1881 | 4,325,000 | 17.2% |
| 1891 | 4,833,000 | 11.7% |
| 1901 | 5,371,000 | 11.1% |
| 1911 | 7,207,000 | 34.2% |
| 1921 | 8,788,000 | 21.9% |
| 1931 | 10,377,000 | 18.1% |
| 1941 | 11,507,000 | 10.9% |
| 1951 | 14,009,000 | 21.7% |
| 1961 | 18,238,000 | 30.2% |
| 1971 | 21,962,000 | 20.4% |
| 1981 | 24,820,000 | 13.0% |
| 1991 | 28,031,000 | 12.9% |
| 2001 | 31,021,000 | 10.7% |
| 2010 ang. | Templat:Canpop | Ralat ungkapan: Aksara tanda baca "[" tidak dikenali |
| Source: Statistics Canada[153] | ||
- Lihat juga: Kelompok etnik di Kanada
Banci Kanada 2006 mengira jumlah penduduk seramai 31,612,897 orang, iaitu meningkat 5.4% sejak tahun 2001.[154]Pertumbuhan penduduk lebih banyak disumbangkan oleh penghijrahan berbanding pertumbuhan semula jadi. Kira-kira empat perlima penduduk Kanada tinggal dalam lingkungan 150 kilometers (93 bt) dari sempadan Amerika Syarikat.[155]Kira-kira empat perlima juga orang yang tinggal dalam kawasan bandar yang tertumpu di di Koridor Bandar Raya Quebec – Windsor (termasuk Toronto, Montreal, dan Ottawa), Tanah Besar HilirBC (terdiri daripada kawasan di keliling Vancouver), dan Koridor Calgary–Edmonton di Alberta.[156]
Menurut bancian 2006, paling ramai rakyat yang melaporkan diri sebagai berketurunan Kanada (32%), diikuti oleh Inggeris(21%), Perancis (15.8%), Scot (15.1%), Ireland(13.9%), Jerman (10.2%), Itali (4.6%), Cina (4.3%), Pribumi Amerika Utara(4.0%), Ukraine (3.9%), dan Belanda (3.3%).[157] Terdapat 600 pemerintahan atau kumpulan Bangsa Pertama teriktiraf yang dianggotai 1,172,790 orang.[158]
Jumlah penduduk Pribumi Kanada bertumbuh hampir dua kali ganda kadar negara, dan 3.8% penduduk Kanada mengakui diri sebagai pribumi pada tahun 2006. 16.2% lagi penduduk tergolong dalam minoriti tampakbukan pribumi.[159] Kelompok minoriti tampak yang terbesar di Kanada ialah Asia Selatan (4%), Cina (3.9%) dan Hitam(2.5%).[160] Pada tahun 1961, kurang 2% penduduk Kanada (kira-kira 300,000 orang) boleh digolongkan sebagai kelompok minoriti tampak dan kurang 1% sebagai pribumi.[161] Pada tahun 2006, 51.0% penduduk Vancouver dan 46.9% penduduk Toronto merupakan golongan minoriti tampak.[162][163] Dari tahun 2001 hingga 2006, jumlah penduduk minoriti tampak meningkat 27.2%.[160] Pada tahun 2007, 19.8% orang Kanada adalah kelahiran asing.[164] Hampir 60% pendatang baru datang dari Asia (termasuk Timur Tengah).[164]Negara-negara penghijrah utama ke Kanada ialah China, Filipina dan India.[165] Menjelang tahun 2031, mungkin satu pertiga warga Kanada datang dari kelompok minoriti tampak.[166]
Kanada mencatat salah satu kadar imigresen per kapita tertinggi di dunia,[167] didorong oleh dasar ekonomi dan penyatuan semula keluarga, dan menyasarkan 240,000 hingga 265,000 penduduk tetap baru pada tahun 2011, iaitu jumlah pendatang yang sama akhir-akhir ini.[168] Kebanyakan pendatang baru menetap di kawasan bandar seperti Toronto dan Vancouver.[169] Kanada juga menerima ramai kaum pelarian.[170] Negara ini menempatkan lebih satu persepuluh pelarian di dunia.[171]
Begitu juga dengan banyak negara maju yang lain, Kanada berdepan dengan anjakan demografi ke arah kependudukan yang lebih tua, dengan lebih ramai pesara dan makin kurang warga berusia bekerja. Pada tahun 2006, purata usia penduduk ialah 39.5 tahun.[172] Hasil bancian juga menandakan bahawa walaupun jumlah pendatang makin ramai sejak tahun 2001 (yang menyebabkan peningkatan jumlah penduduk Kanada berbanding tempoh antara banci yang sebelumnya), namun penuaan kependudukan Kanada tidak terbantut pada tempoh itu.
| Agama di Kanada (Banci 2001)[173] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Agama | Peratusan | |||
| Katolik | 43.6% | |||
| Protestan | 29.2% | |||
| Tiada agama | 16.5% | |||
| Kristian (mazhab lain) | 2.6% | |||
| Islam | 2.0% | |||
| Ortodoks Timur | 1.5% | |||
| Yahudi | 1.1% | |||
| Buddha | 1.0% | |||
| Hindu | 1.0% | |||
| Sikh | 0.9% | |||
Sokongan terhadap kemajmukan agama adalah penting dalam budaya politik Kanada.[174] Menurut bancian 2001, 77.1% orang Kanada mengakui diri sebagai Kristian; dalam itu, Katolik merupakan kelompok terbesar (43.6% orang Kanada).[173]Mazhab Protestan yang terbesar ialah Gereja Bersatu Kanada (9.5% orang Kanada), diikuti oleh Anglikan (6.8%), Baptis (2.4%), Lutheran (2%), dan Kristian lain (4.4%).[173] Sekitar 16.5% warganegara Kanada mengakui tidak beragama, dan 6.3% yang selebihnya memeluk agama selain Kristian, yang terbesar ialah Islam(2.0%), diikuti oleh agama Yahudi (1.1%).[173]
Pihak-pihak provinsi dan wilayah Kanada bertanggungjawab atas pendidikan. Setiap sistem pendidikan kewilayahan ini serupa dengan satu sama lain, sambil mencerminkan sejarah, kebudayaan dan geografi setempat.[175] Umur persekolahan wajib adalah sekitar 5–7 hingga 16–18 tahun,[175] maka menyumbang kepada kadar celik huruf dewasa sebanyak 99%.[82] Pada tahun 2002, 43% warga Kanada berusia 25 hingga 64 menerima pendidikan pasca-menengah; untuk yang berusia 25 hingga 34 tahun pula, kadar pendidikan pasca-menengah mencapai 51%.[176]
[sunting]Bahasa
Kanada ada dua bahasa rasmi iaitu Inggeris dan Perancis. Kedwibahasaan rasmi ditakrifkan dalam Piagam Hak dan Kebebasan Kanada, Akta Bahasa Rasmi, danOfficial Language Regulations; ia diselia oleh Pesuruhjaya Bahasa Rasmi. Bahasa Inggeris dan Perancis mendapat taraf sama tinggi di mahkamah persekutuan, Parlimen, dan semua institusi persekutuan. Warganegara berhak untuk menerima khidmat kerajaan persekutuan dalam bahasa Inggeris atau Perancis jika permintaannya mencukupi, manakala golongan minoriti bahasa rasmi dijamin sekolah sendiri di semua provinsi dan wilayah.[177]
Bahasa Inggeris dan bahasa Perancis masing-masing merupakan bahasa ibunda 59.7% dan 23.2% penduduk Kanada.[178] Kira-kira 98% orang Kanada bertutur dalam bahasa Inggeris atau Perancis (57.8% berbahasa Inggeris sahaja, 22.1% berbahasa Perancis sahaja, dan 17.4% berbahasa kedua-duanya).[178] Komuniti-Komuniti Bahasa Rasmi Inggeris dan Perancis yang ditakrifkan mengikut Bahasa Rasmi Pertama yang Dituturkan, masing-masing merangkumi 73.0% dan 23.6% penduduk.[179]
Piagam Bahasa Perancis menjadikan bahasa Perancis bahasa rasmi provinsi Quebec.[180]Walaupun lebih 85% warga Kanada berbahasa Perancis tinggal di Quebec, namun penduduk berbahasa Perancis juga ramai di Ontario, Alberta, danManitoba selatan; Ontario diduduki penduduk berbahasa Perancis teramai di luar Quebec.[181] New Brunswick, satu-satunya provinsi yang berdasar dwibahasa rasmi, mempunyai golongan minoriti Acadia yang berbahasa Perancis dan membentuk 33% penduduk. Juga terdapat kelompok Acadia di Nova Scotia barat daya, Pulau Cape Breton, dan Pulau Putera Edward barat dan tengah.[182]
Provinsi-provinsi lain pula tiada bahasa rasmi sedemikian, namun bahasa Perancis digunakan sebagai bahasa pengantara dalam mahkamah dan perkhidmatan kerajaan lain di samping bahasa Inggeris. Manitoba, Ontario, dan Quebec membenarkan penggunaan kedua-dua bahasa Inggeris dan Perancis dalam dewan undangan serta menggubal undang-undang. Di Ontario, bahasa Perancis mendapat suatu taraf di sisi undang-undang tetapi tidak rasmi sepenuhnya.[183] Terdapat 11 kelompok bahasa Pribumi yang terdiri daripada lebih 65 loghat yang berbeza.[184] Daripada itu, hnay bahasa-bahasa Cree, Inuktitut dan Ojibway yang cukup ramai penutur fasih untuk dianggap berdaya hidup dalam jangka masa panjang.[185] Sesetengah bahasa pribumi mendapat status rasmi di Wilayah Utara.[186] Inuktitut ialah bahasa majoriti di Nunavut, dan satu daripada tiga bahasa rasmi di wilayah itu.[187]
Lebih enam juta orang di Kanada menyenaraikan bahasa bukan rasmi sebagai bahasa ibunda mereka.[188] Antara bahasa pertama bukan rasmi yang paling ramai penuturnya termasuk bahasa Cina (terutamanya loghat Kantonis; 1,012,065 penutur bahasa pertama), bahasa Itali (455,040), bahasa Jerman (450,570), bahasa Punjabi (367,505) dan bahasa Sepanyol (345,345).[189]
| Kawasan metropolitan tertinggi di Kanada dari segi jumlah penduduk (Banci 2006) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nama | Provinsi | Pend. | Nama | Provinsi | Pend. | ||
| Toronto | Ontario | 5,113,149 | Kitchener–Waterloo | Ontario | 451,235 | ||
| Montreal | Quebec | 3,635,571 | St. Catharines–Niagara | Ontario | 390,317 | ||
| Vancouver | British Columbia | 2,116,581 | Halifax | Nova Scotia | 372,858 | ||
| Ottawa–Gatineau | Ontario–Quebec | 1,130,761 | Oshawa | Ontario | 330,594 | ||
| Calgary | Alberta | 1,079,310 | Victoria | British Columbia | 330,088 | ||
| Edmonton | Alberta | 1,034,945 | Windsor | Ontario | 323,342 | ||
| Quebec City | Quebec | 715,515 | Saskatoon | Saskatchewan | 233,923 | ||
| Winnipeg | Manitoba | 694,898 | Regina | Saskatchewan | 194,971 | ||
| Hamilton | Ontario | 692,911 | Sherbrooke | Quebec | 186,952 | ||
| London | Ontario | 457,720 | St. John's | Newfoundland dan Labrador | 181,113 | ||
[sunting]Budaya
Kanada terdiri daripada pelbagai bangsa dan budaya serta mendapat perlindungan perlembagaan untuk dasar-dasar yang memupuk kepelbagaian budaya daripada mitos satu bangsa.[190][191] Di Quebec, jati diri budayanya utuh sekali, yang mana ramai penutur bahasa Perancis yang mengulas bahawa kebudayaan Quebecberbeza sekali dengan kebudayaan Kanada Inggeris,[192] tetapi pada keseluruhannya, Kanada merupakan sebuah mozek budaya, iaitu himpunan pelbagai subbudaya setempat, pribumi dan etnik.[193][194] Sering ditegaskan bahawa dasar-dasar Kerajaan Kanada seperti penjagaan kesihatan biayaan awam, pencukaian yang agak tinggi untuk mengagihkan kekayaan, mengharamkan hukuman mati, usaha teguh untuk menghapuskan kemiskinan, penekanan kepada kepelbagaian budaya, mengawal ketat penggunaan senjata api, kelonggaran berkenaan penggunaan dadah dan baru-baru ini, membenarkan perkahwinan sama jantinamerupakan petunjuk-petunjuk sosial betapa berbezanya evolusi politik dan budaya Kanada dengan Amerika Syarikat.[195]
Sepanjang sejarah, Kanada dipengaruhi oleh kebudayaan dan adat British,Perancis, dan pribumi. Many North American Perkataan, ciptaan dan permainan pribumi telah diterapkan dalam perbahasaan dan kegiatan seharian di Kanada. Melalui kebudayaan, bahasa, seni dan mzuik mereka, kaum pribumi masih berpengaruh besar ke atas jati diri Kanada.[196][197]
Ramai orang Kanada menghargai kepelbagaian budaya dan memandang negara mereka sebagai sebuah negara berbilang budaya sejak mula lagi.[69] Walaupun demikian, kebudayaan negara ini kuat dipengaruhi oleh kebudayaan Amerika Syarikat kerana kedekatannya dengan negara itu serta kadar penghijrahan yang tinggi antara kedua-dua negara. Majoriti besat penghijrah berbahasa Inggeris ke Kanada dari tahun 1755 hingga 1815 orang Amerika daripada Tiga Belas Jajahan; sewaktu dan sejurus selepas Perang Revolusi Amerika, 46,000 orang Amerika yang setia kepada kerajaan British berhijrah ke Kanada untuk menyertai 20,000 lagi penetap berbahasa Inggeris yang kebanyakannya telah berhijrah sebelum Perang Kemerdekaan.[198]Dari tahun 1785 hingga 1812, ribuan lagi orang Amerika berhijrah ke Kanada demi tanah yang dijanjikan. Pada tahun 1812, kebanyakan besar orang Kanada berbahasa Inggeris merupakan penghijrah dari bekas tiga belas jajahan ataupun pewaris mereka.[199]
Walaupun media dan hiburan Amerika Syarikat mendapat sambutan hebat di Kanada, namun Kanada tidak kurang keluaran budaya dan bakat hiburan yang berjaya di seluruh dunia.[200] Kebanyakan keluaran budaya ini dipasarkan kepada pasaran "Amerika Utara" bersatu atau seluruh dunia. Penciptaan dan pemeliharaan ketersendirian budaya Kanada disokong oleh rancangan kerajaan pusat, undang-undang, dan institusi-institusi sepertiPerbadanan Penyiaran Kanada (Canadian Broadcasting Corporation, CBC), the Lembaga Filem Negara Kanada (National Film Board of Canada), dan Suruhanjaya Radio-televisyen dan Telekomunikasi Kanada.[201]
Seni tampak Kanada dikuasai oleh Tom Thomson, pelukis paling masyhur di Kanada, dan Kumpulan Tujuh (Group of Seven). Kerjaya singkat Thomson dalam pelukisan lanskap Kanada hanya bertahan selama kira-kira 10 tahun sehingga beliau meninggal pada tahun 1917 pada usia 39 tahun.[202]Kumpulan Tujuh ialah sekumpulan pelukis yang berfokus nasionalisme dan idealisme. Mereka julung kali mempamerkan karya-karya mereka pada Mei 1920. Walaupun dikatakan tujuh orang, namun hanya lima pelukis — Lawren Harris, A. Y. Jackson, Arthur Lismer, J. E. H. MacDonald, dan Frederick Varley — yang bertanggungjawab menerangkan buah fikiran Kumpulan ini. Mereka disertai oleh Frank Johnston untuk masa yang singkat, dan juga artis komersil Franklin Carmichael. A. J. Casson menyertai Kumpulan ini pada tahun 1926.[203] Kumpulan Tujuh ini bersekutu dengan seorang pelukis Kanada masyhur, Emily Carr yang terkenal kerana lukisan landskap dan potret kaum pribum Pantai Barat Laut Pasifik.[204]
Industri muzik Kanada telah memajukan prasarana muzik yang merangkumi dewan gereja, dewan kamar, konservatori, akademi, pusat seni persembahan, syarikat rakaman, stesen radio, dan saluran video muzik televisyen.[205] Industri muzik Kanada telah melahirkan ramai penggubah, pemuzik dan kumpulan muzik yang terkenal di peringkat antarabangsa.[206]Penyiaran muzik Kanada dipantau oleh Suruhanjaya Radio-televisyen dan Telekomunikasi Kanada (Canadian Radio-television and Telecommunications Commission, CRTC). Akademi Seni dan Sains Rakaman Kanada(Canadian Academy of Recording Arts and Sciences) mentadbir anugerah industri muzik Kanada, iaitu Anugerah Juno sejak tahun 1970.[207] Lagu kebangsaan Kanada, O Canada yang diterima pakai pada tahun 1980, pada asalnya ditempah oleh Leftenan Gabenor Quebec,Théodore Robitaille, sempena Hari St. Jean-Baptiste pada tahun 1880.[208] Calixa Lavallée menggubah muziknya sebagai latar puisi patriotik oleh penyair dan hakim, Sir Adolphe-Basile Routhier. Seni katanya ditulis dalam bahasa Perancis, sebelum diterjemahkan ke bahasa Inggeris pada tahun 1906.[209]
Sukan kebangsaan rasmi Kanada ialah hoki ais pada musim sejuk dan lacrossepada musim panas.[210]Hoki ais merupakan kegiatan masa lapang kebangsaan dan sukan yang paling ramai penonton di negara ini. Ia juga sukan yang paling ramai pemainnya di kalangan warga Kanada, dengan 1.65 juta orang peserta pada tahun 2004.[211] Keenam-enam kota raya terbesar di Kanada—Toronto, Montreal, Vancouver, Ottawa, Calgary, dan Edmonton—memegang francais dalam Liga Hoki Kebangsaan(National Hockey League, NHL), Kanada ialah negara yang paling ramai pemain dalam NHL. Sukan-sukan sukaramai yang lain termasuk curling dan futbol.[211]Golf, besbol, ski, bola sepak, kriket, bola tampar, dan bola keranjang juga digiatkan pada peringkat belia dan amatur, tetapi liga dan francai profesional tidak begitu meluas.[211]
Kanada pernah menjadi tuan rumah kepada pelbagai acara sukan antarabangsa terkemuka, termasuk Sukan Olimpik Musim Panas di Montreal (1976), Sukan Olimpik Musim Sejuk di Calgary (|1988) dan Vancouver (2010)[212], dan Piala Dunia U-20 FIFA 2007.
Lambang-lambang negara Kanada dipengaruhi oleh punca-punca semulajadi, sejarah dan Pribumi. Penggunaan daun mapel sebagai lambang Kanada berasal dari abad ke-18. Daun mapel tertera pada bendera kebangsaan dahulu dan sekarang, pada duit syiling satu sen, danJatanya.[213] Lambang-lambang penting yang lain termasuk beaver, Angsa Kanada, Gavia immer, Kerajaan, Polis Berkuda Kanada Diraja,[213] dan juga tiang totemdan Inukshuk.[214]
No comments:
Post a Comment