Kanada ialah sebuah
negara persekutuan yang ditadbir sebagai
demokrasi berparlimendan negara
raja berperlembagaan dengan Ratu
Elizabeth II selaku
ketua negara. Ia merupakan sebuah negara dwibahasa yang menggunakan bahasa-bahasa
Inggeris dan
Perancis sebagai bahasa rasmi di peringkat persekutuan. Sebagai sebuah
negara yang amat maju, Kanada mempunyai ekonomi kepelbagaian yang bergantung pada kekayaan sumber alam dan perdagangan, khususnya dengan Amerika Syarikat yang dijalinkan
hubungan yang lama dan rumit oleh Kanada. Kanada menganggotai pertubuhan-pertubuhan
G7,
G8,
G20,
NATO,
OECD,
WTO,
Negara-Negara Komanwel,
Francophonie,
OAS,
APEC, dan
PBB. Dengan mencatat
Indeks Pembangunan Insan kelapan tertinggi di dunia, Kanada adalah antara negara yang menikmati
taraf hidup yang tertinggi di dunia.
[sunting]Asal-usul nama
Nama
Canada datanya dari bahasa
Iroquois St. Lawrence, iaitu perkataan
kanata yang bererti "desa" atau "petempatan".
[10] Pada tahun 1535, para penduduk asli di rantau yang kini menjadi
Bandar Raya Quebec menyebut perkataan
kanata ketika menunjukkan arah ke desa
Stadacona kepada penjelajah Perancis,
Jacques Cartier.
[11]Cartier kemudiannya menggunakan perkataan
Canada bukan sahaja untuk memaksudkan desa itu, bahkan juga seluruh kawasan taklukan
Donnacona (penghulu Stadacona); menjelang tahun 1545, buku-buku dan peta-peta Eropah mula memanggil rantau itu dengan nama
Canada.
[11]Pada abad ke-17 dan awal abad ke-18,
Canada ialah nama bagi sebahagian wilayah
Perancis Baru yang terletak di sepanjang
Sungai Saint Lawrence dan pantai utara
Tasik-Tasik Besar. Kawasan itu kemudiannya dipecahkan kepada dua jajahan British, iaitu
Upper Canada dan
Lower Canada. Kedua-duanya disatukan semula menjadi
Wilayah Kanada(
Province of Canada) pada tahun 1841.
[12] Selepas menjadi
Negara Gabungan pada tahun 1867, nama
Canadaditerima sebagai nama rasmi negara baru ini, dan
Dominion (yang dipetik dari
Mazmur 72:8)
[13] diberikan sebagai gelaran negara. Maka dengan itu, nama penuh
Dominion of Canada digunakan seharian sehingga 1970-an.
[14]Apabila Kanada menegaskan autonomi politiknya dari
United Kingdom, kerajaan persekutuan semakin kerap menggunakan
Canada sahaja pada dokumen kerajaan dan perjanjian; perubahan ini dicerminkan dalam penukaran nama cuti hari kebangsaan daripada
Hari Dominion kepada
Hari Kanada pada tahun 1982.
[15]Rencana utama: Sejarah Kanada
Kajian-kajian
arkeologi dan
genetik Pribumi menyokong kehadiran manusia di
Yukon utara pada 26,500 tahun dahulu, dan di
Ontarioselatan pada 9,500 tahun dahulu.
[16][17][18] Old Crow Flats dan
Bluefish Caves merupakan dua contoh tapak-tapak arkeologi tertua bagi petempatan manusia (
Paleo-Indian) di Kanada.
[19][20][21] Di kalangan orang asli yang dikenali sebagai
Bangsa-Bangsa Pertama, terdapat lapan cerita unik mengenai
penciptaan bumi dan adaptasi-adaptasinya.
[22] Antara ciri-ciri masyarakat Pribumi Kanada ialah petempatan tetap,
[23] agriculture,
[24] civic and ceremonial architecture,
[25] complex societal hierarchies and trading networks.
[26] Some of these cultures had long faded by the time of the first permanent European arrivals (c. late 15th–early 16th centuries), and have been discovered through archaeological investigations.
The
aboriginal population is estimated to have been between 200,000
[27] and two million in the late 15th century,
[28]with a figure of 500,000 currently accepted by Suruhanjaya Diraja Kesihatan Pribumi Kanada.
[29]Kejadian berulang-ulang
wabak berjangkit bawaan pendatang Eropah seperti
demam selesema,
campak, dan
cacar (yang tidak dapat lali oleh mereka), di samping kesan-kesan lain daripada hubungan dengan orang Eropah, menyebabkan jumlah penduduk asli merosot 40–80% selepas hubungan itu.
[27] Orang asli di Kanada terdiri daripada, antara lain, Bangsa-Bangsa Pertama,
[30] Inuit,
[31] dan
Métis.
[32] Kebudayaan
kacukan Métis berasal pada pertengahan abad ke-17 apabila golongan Bangsa Pertama dan Inuit mengahwini pendatang Eropah.
[33] Inuit agak kurang berhubung dengan pendatang Eropah sewaktu zaman penjajahan.
[34]n===Penjajahan Eropah===
Orang Eropah mula-mula sekali tiba apabila pelaut
Norsemenetap di
L'Anse aux Meadows, Newfoundland selama masa yang singkat sekitar tahun 1000.
[35][36] Selepas itu, orang Eropah tidak datang lagi hingga tahun 1497, apabila seorang pelaut Itali bernama
Giovanni Caboto (John Cabot) menerokai pantai Atlantik Kanada demi
England.
[37] Pada tahun 1498 hingga 1521, pelaut Basque dan Portugis menubuhkan kota kara pemburuan ikan paus dan perikanan bermusim sepanjang pantai Atlantik.
[38][39] Pada tahun 1534,
Jacques Cartier menjelajahi
Sungai Saint Lawrence untuk Perancis.
[40] Penjelajah Perancis,
Samuel de Champlain tiba pada tahun 1603 lalu menubuhkan petempatan Eropah tetap yang pertama di
Port Royal pada tahun 1605 dan
Bandar Raya Quebec pada tahun 1608.
[40] Antara golongan
penjajah Perancis di Perancis Baru,
Canadiens mendominasi sekitar
Sungai Saint Lawrence manakala
Acadiens pula berdiam di kawasan
Maritimes, manakala
pedagang bulu Perancis dan
mubaligh Katolik menjelajahi Tasik-Tasik Besar,
Teluk Hudson, dan
legeh Mississippi hingga
Louisiana.
Perang Beaver tercetus atas perebutan menguasai perdagangan bulu Amerika Utara.
[40] 
“Fathers of Confederation” (Bapa-Bapa Gabungan) oleh
Robert Harris, penyatuan persidangan
Charlottetown dan
Quebec (Ini ialah gambar foto yang diambil pada tahun 1885 untuk lukisan 1884 yang kini musnah)
Kanada (Upper dan Lower) merupakan barisan hadapan utama dalam
Perang 1812 antara Amerika Syarikat dan Empayar British. Selepas perang tamat, penghijrahan besar-besaran ke Kanada dari Britain dan
Ireland bermula pada tahun 1815.
[28] Dari tahun 1825 hingga 1846, 626,628 orang pendatang Eropah mendarat di pelabuhan-pelabuhan Kanada.
[46] Sekitar satu perempat hingga satu pertiga orang Eropah yang berhijrah ke Kanada sebelum tahun 1891 mati akibat penyakit berjangkit.
[27] Industri
pembalakan mengatasi perdagangan bulu dari segi kepentingan ekonomi pada awal abad ke-19.
[sunting]Pergabungan dan peluasan
[sunting]Awal abad ke-20
Memandangkan Britain masih mengawal hal ehwal luar negara Kanada di bawah Akta Pergabungan, pengisytiharan perangnya pada tahun 1914 secara langsung mengheret Kanada ke dalam
Perang Dunia Pertama.
[57]Para sukarelawan yang dihantar ke Barisan Barat kemudiannya menyertai
Kor Kanada.
[57] Kor ini memainkan peranan besar dalam
Pertempuran Rabung Vimy dan banyak lagi pertempuran besar dalam peperangan.
[57] Daripada seramai 625,000 orang yang berkhidmat, kira-kira 60,000 orang terkorban sementara 173,000 lagi cedera.
[58] Krisis Pengerahan 1917 tercetus apabila Perdana Menteri konservatif,
Robert Borden memperkenalkan khidmat tentera wajib walaupun dibantah oleh penduduk Quebec yang berbahasa Perancis.
[57] In 1919, Kanada menyertai
Liga Bangsa-Bangsa secara berasingan dari Britain,
[57] kemudian pada tahun 1931,
Statut Westminster merestui kemerdekaan Kanada.
[59]Newfoundland (kini
Newfoundland and Labrador) menyertai Kanada pada tahun 1949.
[64]Pertumbuhan ekonomi Kanada pasca-perang di samping dasar-dasar kerajaan Liberal berturut-turut, melahirkan satu
identiti Kanada baru yang dilambangkan oleh penerimaan
Bendera Daun Mapel pada tahun 1965,
[65] pelaksanaan dasar
kedwibahasaan rasmi(
Inggeris dan
Perancis) pada tahun 1969,
[66]dan
kepelbagaian budaya rasmi pada tahun 1971.
[67]Begitu juga dengan penubuhan rancangan-rancangan
demokrasi sosial seperti
penjagaan kesihatan sejagat,
Pelan Pencen Kanada, dan
Pinjaman Siswa Kanada, walaupun sesetengah kerajaan provinsi, terutamanya Quebec dan Alberta, membangkang dasar-dasar ini sebagai serangan mendadak ke atas bidang kuasa mereka.
[68] Akhir sekali, persidangan perlembagaan yang diadakan berturut-turut membawa kepada “penyetempatan” perlembagaan Kanada dari United Kingdom pada tahun 1982, seiringan dengan pembentukan
Piagam Hak dan Kebebasan.
[69] Pada tahun 1999,
Nunavut menjadi wilayah ketiga Kanada setelah lama berunding dengan kerajaan persekutuan.
[70] Selain permasalahan kedaulatan Quebec, masyarakat Kanada dikejutkan oleh beberapa krisis pada akhir 1980-an dan awal 1990-an. Antaranya ialah letupan
Penerbangan Air India 182 pada tahun 1985, pembunuhan beramai-ramai yang paling dahsyat dalam sejarah Kanada;
[75] pembunuhan beramai-ramai École Polytechnique pada tahun 1989, iaitu peristiwa tembak-menembak yang menyasarkan golongan siswi;
[76] dan
Krisis Okapada tahun 1990,
[77] konfrontasi ganas yang terawal antara kerajaan dan puak Pribumi.
[78]Kanada juga mengambil bahagian dalam angkatan campuran pimpinan AS dalam
Perang Teluk pada tahun 1990, serta menggiatkan diri dalam misi-misi pengamanan pada akhir 1990-an.
[79] Kanada menghantar askar ke Afghanistan pada tahun 2001, tetapi tidak menghantar tentera ke Iraq apabila AS menyerang pada tahun 2003.
[80]Rencana utama: Geografi Kanada
Kanada mengisi sebahagian besar di Amerika Utara, berkongsi sempadan darat dengan
tanah besar Amerika Syarikatdi selatan dan negeri
Alaska, AS di barat laut, menjangkau dari Lautan Atlantik di timur hingga Lautan Pasifik di Barat; di utara pula letaknya Lautan Artik.
[81][82] Mengikut jumlah keluasan (termasuk perairan), Kanada ialah
negara kedua terbesar di dunia selepas Rusia.
[82] Dari segi keluasan tanah, Kanada adalah yang
keempat terbesar.
[82] Negara ini terletak di antara garis lintang
41° dan
84°U, dan garis bujur
52° dan
141°B.
Sejak tahun 1925, Kanada telah mengambil bahagian Artik di antara garis bujur
60° dan 141°B,
[83] tetapi tuntutan ini tidak diiktiraf secara sejagat. Petempatan yang paling utara di Kanada (dan seluruh dunia) ialah
Canadian Forces Station Alert di hujung utara
Pulau Ellesmere—latitud 82.5°U—817 kilometer (450
batu nautika, 508 batu) dari Kutub Utara.
[84] Sebahagian besar kawasan Artik Kanada dilitupi oleh ais dan
permafros. Kanada mempunyai garis pinggir pantai yang terpanjang di dunia: 202,080 kilometers (125,570 bt).
[82]Kepadatan pendudk Kanada pada 3.3 inhabitants per square kilometre (8.5 /batu persegi) adalah antara yang terendah di dunia. Kawasan yang paling padat dengan penduduk di negara ini ialah
Koridor Bandar Raya Quebec – Windsor(terletak di Quebec Selatan dan Ontario Selatan) sepanjang Tasik-Tasik Besar dan Sungai Saint Lawrence di tenggara.
[86] Kanada mempunyai garis pinggir pantai yang panjang sekali di utara, timur dan baratnya; sejak
zaman glasier terakhir, ia terdiri daripada lapan kawasan hutan yang berbeza, termasuk hutan
boreal yang luas di Perisai Kanada.
[87] Keluasan dan kepelbagaian geografi, ekologi, vegetasi dan bentuk bumi Kanada turut menimbulkan kepelbagaian iklim di seluruh negara.
[88] Disebabkan keluasannya, Kanada lebih banyak tasiknya daripada mana-mana negara lain, serta mengandungi sebahagian besar air tawar sedunia.
[89]Juga terdapat glasier air tawar di
Banjaran Rocky Kanada dan
Pergunungan Coast.
Musim sejuk di Kanada adalah agak melampau dingin terutamanya di pedalaman dan provinsi-provinsi Prairie yang mengalami
iklim kebenuaan, di mana purata suhu harian menghampiri −15 °
C(5 °
F) tetapi boleh menjunam di bawah −40 °C (−40.0 °F) dengan
sejukan angin yang hebat.
[92] Di kawasan bukan tepi pantai, salji boleh melitupi tanah selama hampir enam tahun sebulan (lama berbanding di utara). Kawasan pantai British Columbia mengalami iklim sederhana yang musim panasnya sederhana dan berhujan. Di pantai timur dan barat, purata suhu tinggi biasanya berada pada 20-an °C rendah (70-an °F), manakala di kawasan di antara pantai-pantai tersebut, purata suhu musim panasnya pula sekitar 25 hingga 30 °C (77 to 86 °F), adakalanya dengan bahang melampau yang melebihi 40 °C (104 °F) di pedalaman.
[93]
Penyertaan kerabat diraja dan wizurai dalam pentadbiran kerajaan adalah terhad, namun;
[97][100][101][102] secara amali, penggunaan kuasa eksekutif mereka diarah oleh
Jemaah Menteri yang terdiri daripada
menteri-menteri Mahkota yang bertanggungjawab kepada
Dewan Rakyat dan diketuai oleh
Perdana Menteri Kanada (kini
Stephen Harper[103]) selaku
ketua kerajaan. Untuk memastikan kestabilan kerajaan, Gabenor Jeneral biasanya melantik pemimpin semasa parti politik yang boleh meraih keyakinan
kemajmukan dalam Dewan Rakyat sebagai Perdana Menteri yang memilih Jemaah Menteri.
[104] Oleh itu,
Jabatan Perdana Menteri (
Prime Minister's Office, PMO) ialah salah sebuah institusi paling berwibawa dalam kerajaan yang memulakan perundangan untuk kelulusan parlimen serta memilih untuk perlantikan oleh Raja, selain yang dinyatakan tadi, gabenor jeneral,
leftenan gabenor, senator, hakim mahkamah persekutan, dan ketua-ketua
perbadanan-perbadanan Mahkotadan agensi-agensi kerajaan.
[100] Ketua parti yang kedua terbanyak kerusinya biasanya menjadi
Ketua Pembangkang Setia Baginda (kini
Michael Ignatieff[105]) dan membentuk sistem parlimen pertentangan yang bertujuan mengawal tindakan kerajaan.
Setiap
Ahli Parlimen Dewan Rakyat dipilih secara kemajmukan mudah dari setiap daerah pilihan raya. Pilihan raya umum mesti diumumkan oleh gabenor jeneral atas nasihat perdana menteri, dalam masa empat tahun pilihan raya sebelumnya, ataupun boleh dicetuskan oleh pemerintah yang kalah dalam
undian kepercayaan dalam Dewan Rakyat.
[106] Ahli-ahli Senat diperuntukkan kerusi mengikut kawasan dan berkhidmat hingga usia 75 tahun.
[107]Struktur persekutuan Kanada mengagihkan tanggungjawab pemerintahan antara kerajaan persekutuan dan sepuluh provinsinya. Badan-badan
perundangan provinsinya adalah
ekadewan dan serupa kefungsiannya dengan Dewan Rakyat.
[108] Tiga wilayah Kanada juga ada cabang perundangan, tetapi tidak berdaulat dan kurangnya tanggungjawab berperlembagaan berbanding provinsi di samping perbezaan struktur.
[109][110] [sunting]Undang-undang
Perlembagaan Kanada ialah undang-undang tertinggi negara yang terdiri daripada perkara-perkara bertulis dan resam-resam tak bertulis.
[111] Akta Perlembagaan 1867 (dikenali sebagai
Akta Amerika Utara British hingga tahun 1982) menegaskan ketadbiran berasaskan duluan parlimen yang "serupa prinsipnya dengan United Kingdom"
[112] dan membahagikan kuasa antara kerajaan persekutuan dan provinsi;
Statut Westminster 1931 memberikan autonomi penuh; dan
Akta Perlembagaan 1982 memperkenalkan
Piagam Hak dan Kebebasan Kanada yang menjamin hak-hak dan kebebasan asas yang biasanya tidak boleh diatasi oleh mana-mana tahap kerajaan—kecuali satu
notwithstanding clause yang membenarkan parlimen persekutuan dan badan perundangan provinsi untuk membatalkan seksyen-seksyen tertentu pada Piagam selama lima tahun—serta membubuh formula pemindaan perlembagaan.
[111] Interaksi awal
orang Kanada keturunan Eropah dengan golongan Bangsa Pertama dan Inuit agak damai walaupun bukan tanpa pertelagahan. Ditambah pula dengan
pembangunan ekonomi yang lewat di sesetengah kawasan, sejarah kedamaian ini membolehkan orang Pribumi Kanada memberikan pengaruh yang agak kuat kepada budaya negara sambil memelihara jati diri sendiri.
[113] Kerajaan Kanada dan golongan orang asli mula berhubungan sesama sendiri sewaktu zaman penjajahan Eropah, melibatkan pengasasan
Perjanjian bernombor,
Akta Indian, Akta Perlembagaan 1982 dan undang-undang kes.
[114] Sebelas perjanjian berturut-turut ditandatangani oleh golongan Pribumi di Kanada dan Raja Kanada mulai tahun 1871 hingga 1921.
[115] Perjanjian-perjanjian dengan Kerajaan Kanada ini ditadbir oleh
undang-undang Pribumi Kanadadan dipantau oleh
Menteri Hal Ehwal Indian dan Pembangunan Utara. Peranan perjanjian tersebut ditegaskan lagi oleh
Seksyen 35 Akta Perlembagaan 1982 yang "mengiktiraf dan menegaskan hak-hak Pribumi dan perjanjian yang sedia ada".
[114] Antara hak-hak ini termasuk peruntukan perkhidmatan seperti penjagaan kesihatan dan pengecualian daripada pencukaian.
[116] Kerangka undang-undang dan dasar yang diusahakan oleh Kanada dan Bangsa-Bangsa Pertama ini diformalkan lagi pada tahun 2005, menerusi
First Nations–Federal Crown Political Accord (Muafakat Politik Bangsa Pertama–Kerajaan Persekutuan), yang mengasaskan kerjasama sebagai "batu asas persahabatan antara [kerajaan] Kanada dan Bangsa-Bangsa Pertama".
[114]Cabang kehakiman Kanada memainkan peranan penting dalam mentafsir undang-undang serta berkuasa membatalkan undang-undang yang menyalahi Perlembagaan.
Mahkamah Agung Kanada ialah mahkamah tertinggi dan pemutus muktamad pertikaian undang-undang di Kanada.
[117]Ahli-ahlinya yang sembilan orang dilantik oleh gabenor jeneal atas nasihat Perdana Menteri dan Menteri Keadilan. Semua hakim di peringkat tertinggi dan rayuan dilantik selepas rundingan dengan badan-badan perundangan bukan kerajaan. Kabinet persekutuan juga melantik hakim ke dalam mahkamah tinggi di peringkat provinsi dan wilayah. Jawatan kehakiman di peringkat rendah provinsi dan wilayah pula diisi oleh kerajaan masing-masing.
[118][sunting]Hubungan luar dan tentera
Kanada dan Amerika Syarikat berkongsi sempadan tanpa pertahanan yang terpanjang di dunia, bekerjsama dalam kempen dan latihan ketenteraan, dan juga rakan dagang terbesar satu sama lain.
[121] Walau apapun, Kanada mengamalkan dasar luar negara yang bebas, terutamanya menjalin hubungan penuh dengan
Cuba serta menolak pelawaan untuk mengambil bahagian secara rasmi dalam
Perang Iraq. Kanada juga menjalin hubungan bersejarah dengan United Kingdom dan Perancis serta bekas tanah jajahan British dan Perancis yang lain menerusi keahlian Kanada dalam
Negara-Negara Komanwel dan
Francophonie.
[122]Kanada terkenal kerana menjalin
hubungan yang utuh dan positif dengan
Belanda, dan kerajaan Belanda mengamalkan tradisi menghadiahkan bunga tulip (satu lambang Belanda) ke Kanada setiap tahun untuk memperingati sumbangan Kanada kepada pembebasan Belanda.
[61]Sekarang, Kanada mempunyai angkatan tentera sukarelawan profesional yang terdiri daripada seramai 67,000 askar tetap dan 43,000 kakitangan simpanan termasuk simpanan tambahan.
[123] Tentera Kanada (
Canadian Forces, CF) terdiri daripada
tentera darat,
tentera laut, dan
tentera udara. Kanada ialah sebuah negara berindustri yang berkembang pesat dalam sektor sains dan teknologi. Sejak Perang Dunia Pertama, Kanada telah menghasilkan sendiri kapal-kapal
Frigate and
Destroyer,
kereta perisai infantri,
peluru berpandu anti-kereta kebal dan senjata kecil untuk Tentera Kanada, khususnya tentera darat dan laut.
Disebabkan hubungan erat dengan Empayar British dan Komanwel, Kanada banyak bergiat dalam misi ketenteraan British dalam
Perang Boer Kedua dan kedua-dua Perang Dunia. Sejak itu, Kanada mendukung amalan
multilateralisme dan berusaha untuk menyelesaikan permasalahan global bersama bangsa-bangsa lain.
[124][125] Kanada ialah sebuah negara pengasas PBB pada tahun 1945 dan
NATO pada tahun 1949. Ketika
Perang Dingin, Kanada ialah salah satu penyumbang utama kepada angkatan PBB dalam
Perang Korea serta menubuhkan
Pusat Kawalan Pertahanan Aeroangkasa Amerika Utara (
North American Aerospace Defense Command, NORAD) dengan kerjasama Amerika Syarikat demi perlindunga daripada kemungkinan serangan udara dari Kesatuan Soviet.
[126]Sewaktu
Krisis Suez pada tahun 1956, bakal Perdana Menteri
Lester B. Pearson melegakan ketegangan dengan mengusulkan kemasukan
Angkatan Pengamanan PBB, oleh itu beliau dihadiahkan
Hadiah Keamanan Nobel1957.
[127]Memandangkan inilah misi pengamanan PBB yang pertama, Pearson sering dihargai sebagai pencipta konsep pengamanan. Sejak itu, Kanada mengambil bahagian dalam lebih 50 misi pengamanan, termasuk setiap satu usaha pengamanan PBB hingga tahun 1989,
[57] dan sejak itu menghantar angkatan ke dalam misi antarabangsa di
Rwanda, bekas
Yugoslavia, dan lain-lain; Kanada adakalanya berdepan dengan kontroversi mengenai pelibatannya di negara luar, khususnya dalam
Peristiwa Somalia1993.
[128][sunting]Provinsi dan wilayah
Kanada ialah sebuah negara persekutuan yang terdiri daripada 10
provinsi (
province) dan tiga
wilayah (
territory) yang boleh dihimpunkan kepada
kawasan:
Kanada Barat,
Kanada Tengah,
Kanada Atlantik, dan
Kanada Utara (Kanada Utara terdiri daripada tiga wilayah: Yukon, Wilayah Utara, dan Nunavut).
Kanada Timurmemaksudkan Kanada Tengah dan Kanada Atlantik sekali. Provinsi-provinsi lebih kuasa
autonomi berbanding wilayah. Provinsi-provinsi ini bertanggungjawab atas kebanyakan rancangan sosial Kanada (seperti
penjagaan kesihatan,
pendidikan, dan
kebajikan) dan bersama-sama mengutip lebih banyak hasil berbanding kerajaan persekutuan, dalam suatu struktur yang agak unik berbanding negara-negara persekutuan yang lain di dunia. Dengan kuasa perbelanjaannya, kerajaan persekutuan boleh melaksanakan dasar-dasar kebangsaan di kawasan provinsi, seperti
Akta Kesihatan Kanada; provinsi boleh memilih untuk menerima atau menolaknya, tetapi jarang sekali menolak.
Bayaran penyamaan dibuat oleh kerajaan persekutuan untuk memastikan supaya piawaian perkhidmatan dan pencukaian cukup seragam antara provinsi yang berada dan kurang berada.
[129]Rencana utama: Ekonomi Kanada
Pada abad ke-20, pertumbuhan sektor perkilangan, perlombongan dan perkhidmatan telah mentransformasi negara ini daripada ekonomi kekampungan kepada ekonomi yang lebih berindustri dan kebandaran. Seperti bangsa-bangsa
Dunia Pertama yang lain, ekonomi Kanada dikuasai oleh
industri perkhidmatan yang mengambil kerja sekitar tiga perempat warga Kanada.
[133] Kanada berbeza dengan
negara-negara maju yang lain kerana mementingkan
sektor primer, terutamanya industri pembalakan dan
petroleum.
[134]Kanada ialah salah sebuah pengeluar terbesar keluaran pertanian; kawasan Prairi Kanada ialah salah sebuah pengeksport terbesar tanaman bijian seperti gandum, kanola, dan lain-lain.
[137]Kanada ialah pengeluar terbesar
zink dan
uranium, dan juga sumber global bagi banyak lagi sumber alam yang lain, seperti emas, nikel, aluminum, dan plumbum.
[135] Kebanyakan bandar di Kanada utara yang sukar mengusahakan pertanian, masih mapan kerana adanya lombong atau sumber kayu balak yang berdekatan. Kanada juga ada sektor perkilangan yang cukup besar dan terpusat di Ontario selatan dan Quebec, diterajui oleh sektor automotif dan
aeronautik.
[138]
Persepaduan ekonomi dengan Amerika Syarikat makin meningkat sejak Perang Dunia Kedua. Ini telah menarik perhatian golongan
nasionalis Kanada yang bimbang akan autonomi kebudayaan dan ekonomi negara mereka pada zaman
globalisasi, kerana barangan dan keluaran media Amerika Syarikat sudah terdapat di merata tempat.
[139]Perjanjian Perdagangan Keluaran Automotif 1965 membuka sempadan kepada perdagangan dalam industri perkilangan kenderaan. Pada 1970-an, kebimbangan atas mampu diri tenaga serta milikan asing dalam sektor perkilangan mendorong kerajaan Liberal pimpinan Perdana Menteri Pierre Trudeau untuk menggubal
Program Tenaga Negara(
National Energy Program, NEP) dan
Agensi Kajian Semula Pelaburan Asing (
Foreign Investment Review Agency, FIRA).
[140][sunting]Sains dan teknologi
Kanada ialah sebuah
negara berindustri dengan sektor sains dan teknologi yang maju. Hampir 1.88% KDNK Kanada diperuntukkan kepada usaha penyelidikan dan pembangunan.
[145] Negara ini ada 18 pemenang hadiah Nobel dalam bidang fizik, kimia dan perubatan.
[146] Kanada ialah negara pengguna Internet ke-12 tertinggi di dunia dengan 28.0 juta pengguna atau 84.3% jumlah penduduk.
[147]Agensi Angkasa Kanada menjalankan penyeldikan angkasa, cakerawala dan penerbangan, serta membangunkan roket dan satelit. Pada tahun 1984,
Marc Garneau menjadi angkasawan Kanada pertama yang berkhidmat sebagai pakar muatan
STS-41-G. Kanada menduduki tangga ketiga di kalangan 20 negara terunggul dalam sains angkasa.
[149] Kanada mengambil bahagian dalam
Stesen Angkasa Antarabangsa dan juga menjadi salah satu perintis dunia dalam
robotikangkasa dengan
Canadarm,
Canadarm2 dan
Dextre. Sejak 1960-an, Canada Aerospace Industries telah mereka dan membina 10 satelit, termasuk
RADARSAT-1,
RADARSAT-2 dan
MOST.
[150] Kanada juga menghasilkan salah sebuah
roket perum yang paling berjaya, iaitu
Black Brant; lebih 1000 buah telah dilancarkan sejak mula-mula dibina pada tahun 1961.
[151]Universiti-universiti di seluruh Kanada sedang mengusahakan
kapal angkasa pendarat domestik yang pertama, iaitu
Northern Light yang direka untuk mencari kehidupan di Marikh dan menyiasat persekitaran sinaran elektromagnetik dan sifat-sifat atmosfera di Marikh. Jika Northern Light berjaya, Kanada akan menjadi bangsa ketiga yang mendarat di planet lain.
[152] | Sejarah kependudukan |
|---|
| Tahun | Bil. penduduk | %± |
|---|
| 1851 | 2,415,000 | — |
|---|
| 1861 | 3,174,000 | 31.4% |
|---|
| 1871 | 3,689,000 | 16.2% |
|---|
| 1881 | 4,325,000 | 17.2% |
|---|
| 1891 | 4,833,000 | 11.7% |
|---|
| 1901 | 5,371,000 | 11.1% |
|---|
| 1911 | 7,207,000 | 34.2% |
|---|
| 1921 | 8,788,000 | 21.9% |
|---|
| 1931 | 10,377,000 | 18.1% |
|---|
| 1941 | 11,507,000 | 10.9% |
|---|
| 1951 | 14,009,000 | 21.7% |
|---|
| 1961 | 18,238,000 | 30.2% |
|---|
| 1971 | 21,962,000 | 20.4% |
|---|
| 1981 | 24,820,000 | 13.0% |
|---|
| 1991 | 28,031,000 | 12.9% |
|---|
| 2001 | 31,021,000 | 10.7% |
|---|
| 2010 ang. | Templat:Canpop | Ralat ungkapan: Aksara tanda baca "[" tidak dikenali |
|---|
| Source: Statistics Canada[153] |
Banci Kanada 2006 mengira jumlah penduduk seramai 31,612,897 orang, iaitu meningkat 5.4% sejak tahun 2001.
[154]Pertumbuhan penduduk lebih banyak disumbangkan oleh
penghijrahan berbanding pertumbuhan semula jadi. Kira-kira empat perlima penduduk Kanada tinggal dalam lingkungan 150 kilometers (93 bt) dari sempadan Amerika Syarikat.
[155]Kira-kira empat perlima juga orang yang tinggal dalam kawasan bandar yang tertumpu di di Koridor Bandar Raya Quebec – Windsor (termasuk
Toronto,
Montreal, dan
Ottawa),
Tanah Besar HilirBC (terdiri daripada kawasan di keliling Vancouver), dan
Koridor Calgary–Edmonton di Alberta.
[156] Menurut bancian 2006, paling ramai rakyat yang melaporkan diri sebagai berketurunan
Kanada (32%), diikuti oleh
Inggeris(21%),
Perancis (15.8%),
Scot (15.1%),
Ireland(13.9%),
Jerman (10.2%),
Itali (4.6%),
Cina (4.3%),
Pribumi Amerika Utara(4.0%),
Ukraine (3.9%), dan
Belanda (3.3%).
[157] Terdapat 600
pemerintahan atau kumpulan Bangsa Pertama teriktiraf yang dianggotai 1,172,790 orang.
[158]Jumlah penduduk Pribumi Kanada bertumbuh hampir dua kali ganda kadar negara, dan 3.8% penduduk Kanada mengakui diri sebagai pribumi pada tahun 2006. 16.2% lagi penduduk tergolong dalam
minoriti tampakbukan pribumi.
[159] Kelompok minoriti tampak yang terbesar di Kanada ialah
Asia Selatan (4%), Cina (3.9%) dan
Hitam(2.5%).
[160] Pada tahun 1961, kurang 2% penduduk Kanada (kira-kira 300,000 orang) boleh digolongkan sebagai kelompok minoriti tampak dan kurang 1% sebagai pribumi.
[161] Pada tahun 2006, 51.0% penduduk Vancouver dan 46.9% penduduk Toronto merupakan golongan minoriti tampak.
[162][163] Dari tahun 2001 hingga 2006, jumlah penduduk minoriti tampak meningkat 27.2%.
[160] Pada tahun 2007, 19.8% orang Kanada adalah kelahiran asing.
[164] Hampir 60% pendatang baru datang dari Asia (termasuk Timur Tengah).
[164]Negara-negara penghijrah utama ke Kanada ialah China, Filipina dan India.
[165] Menjelang tahun 2031, mungkin satu pertiga warga Kanada datang dari kelompok minoriti tampak.
[166]Kanada mencatat salah satu kadar imigresen per kapita tertinggi di dunia,
[167] didorong oleh dasar ekonomi dan penyatuan semula keluarga, dan menyasarkan 240,000 hingga 265,000 penduduk tetap baru pada tahun 2011, iaitu jumlah pendatang yang sama akhir-akhir ini.
[168] Kebanyakan pendatang baru menetap di kawasan bandar seperti Toronto dan Vancouver.
[169] Kanada juga menerima ramai kaum
pelarian.
[170] Negara ini menempatkan lebih satu persepuluh pelarian di dunia.
[171]Begitu juga dengan banyak negara maju yang lain, Kanada berdepan dengan anjakan demografi ke arah kependudukan yang lebih tua, dengan lebih ramai pesara dan makin kurang warga berusia bekerja. Pada tahun 2006, purata usia penduduk ialah 39.5 tahun.
[172] Hasil bancian juga menandakan bahawa walaupun jumlah pendatang makin ramai sejak tahun 2001 (yang menyebabkan peningkatan jumlah penduduk Kanada berbanding tempoh antara banci yang sebelumnya), namun penuaan kependudukan Kanada tidak terbantut pada tempoh itu.
Pihak-pihak provinsi dan wilayah Kanada bertanggungjawab atas
pendidikan. Setiap sistem pendidikan kewilayahan ini serupa dengan satu sama lain, sambil mencerminkan sejarah, kebudayaan dan geografi setempat.
[175] Umur persekolahan wajib adalah sekitar 5–7 hingga 16–18 tahun,
[175] maka menyumbang kepada kadar celik huruf dewasa sebanyak 99%.
[82] Pada tahun 2002, 43% warga Kanada berusia 25 hingga 64 menerima pendidikan pasca-menengah; untuk yang berusia 25 hingga 34 tahun pula, kadar pendidikan pasca-menengah mencapai 51%.
[176]
Kanada ada dua bahasa rasmi iaitu Inggeris dan Perancis.
Kedwibahasaan rasmi ditakrifkan dalam Piagam Hak dan Kebebasan Kanada,
Akta Bahasa Rasmi, dan
Official Language Regulations; ia diselia oleh
Pesuruhjaya Bahasa Rasmi. Bahasa Inggeris dan Perancis mendapat taraf sama tinggi di mahkamah persekutuan, Parlimen, dan semua institusi persekutuan. Warganegara berhak untuk menerima khidmat kerajaan persekutuan dalam bahasa Inggeris atau Perancis jika permintaannya mencukupi, manakala golongan minoriti bahasa rasmi dijamin sekolah sendiri di semua provinsi dan wilayah.
[177]
Notre-Dame-des-Victoires di
Basse-Ville(Pekan Hilir) yang bersejarah di Bandar Raya Quebec, Quebec. Kebanyakan penduduknya berbahasa Perancis di samping minoriti kecil yang berbahasa Inggeris.
Bahasa Inggeris dan bahasa Perancis masing-masing merupakan
bahasa ibunda 59.7% dan 23.2% penduduk Kanada.
[178] Kira-kira 98% orang Kanada bertutur dalam bahasa Inggeris atau Perancis (57.8% berbahasa Inggeris sahaja, 22.1% berbahasa Perancis sahaja, dan 17.4% berbahasa kedua-duanya).
[178] Komuniti-Komuniti Bahasa Rasmi Inggeris dan Perancis yang ditakrifkan mengikut Bahasa Rasmi Pertama yang Dituturkan, masing-masing merangkumi 73.0% dan 23.6% penduduk.
[179]Piagam Bahasa Perancis menjadikan bahasa Perancis bahasa rasmi provinsi Quebec.
[180]Walaupun lebih 85% warga Kanada berbahasa Perancis tinggal di Quebec, namun penduduk berbahasa Perancis juga ramai di
Ontario,
Alberta, dan
Manitoba selatan; Ontario diduduki penduduk berbahasa Perancis teramai di luar Quebec.
[181] New Brunswick, satu-satunya provinsi yang berdasar dwibahasa rasmi, mempunyai golongan minoriti Acadia yang berbahasa Perancis dan membentuk 33% penduduk. Juga terdapat kelompok Acadia di Nova Scotia barat daya, Pulau Cape Breton, dan Pulau Putera Edward barat dan tengah.
[182] Provinsi-provinsi lain pula tiada bahasa rasmi sedemikian, namun bahasa Perancis digunakan sebagai bahasa pengantara dalam mahkamah dan perkhidmatan kerajaan lain di samping bahasa Inggeris. Manitoba, Ontario, dan Quebec membenarkan penggunaan kedua-dua bahasa Inggeris dan Perancis dalam dewan undangan serta menggubal undang-undang. Di Ontario, bahasa Perancis mendapat suatu taraf di sisi undang-undang tetapi tidak rasmi sepenuhnya.
[183] Terdapat 11
kelompok bahasa Pribumi yang terdiri daripada lebih 65 loghat yang berbeza.
[184] Daripada itu, hnay bahasa-bahasa
Cree,
Inuktitut dan
Ojibway yang cukup ramai penutur fasih untuk dianggap berdaya hidup dalam jangka masa panjang.
[185] Sesetengah bahasa pribumi mendapat status rasmi di Wilayah Utara.
[186] Inuktitut ialah bahasa majoriti di Nunavut, dan satu daripada tiga bahasa rasmi di wilayah itu.
[187]
| Kawasan metropolitan tertinggi di Kanada dari segi jumlah penduduk (Banci 2006) | |
|---|
| Nama | Provinsi | Pend. | Nama | Provinsi | Pend. |
|
|---|
| Toronto | Ontario | 5,113,149 | Kitchener–Waterloo | Ontario | 451,235 |
| Montreal | Quebec | 3,635,571 | St. Catharines–Niagara | Ontario | 390,317 |
| Vancouver | British Columbia | 2,116,581 | Halifax | Nova Scotia | 372,858 |
| Ottawa–Gatineau | Ontario–Quebec | 1,130,761 | Oshawa | Ontario | 330,594 |
| Calgary | Alberta | 1,079,310 | Victoria | British Columbia | 330,088 |
| Edmonton | Alberta | 1,034,945 | Windsor | Ontario | 323,342 |
| Quebec City | Quebec | 715,515 | Saskatoon | Saskatchewan | 233,923 |
| Winnipeg | Manitoba | 694,898 | Regina | Saskatchewan | 194,971 |
| Hamilton | Ontario | 692,911 | Sherbrooke | Quebec | 186,952 |
| London | Ontario | 457,720 | St. John's | Newfoundland dan Labrador | 181,113 |
Kanada terdiri daripada pelbagai bangsa dan budaya serta mendapat perlindungan perlembagaan untuk dasar-dasar yang memupuk
kepelbagaian budaya daripada mitos satu bangsa.
[190][191] Di Quebec, jati diri budayanya utuh sekali, yang mana ramai penutur bahasa Perancis yang mengulas bahawa
kebudayaan Quebecberbeza sekali dengan kebudayaan Kanada Inggeris,
[192] tetapi pada keseluruhannya, Kanada merupakan sebuah
mozek budaya, iaitu himpunan pelbagai subbudaya setempat, pribumi dan etnik.
[193][194] Sering ditegaskan bahawa dasar-dasar Kerajaan Kanada seperti
penjagaan kesihatan biayaan awam, pencukaian yang agak tinggi untuk mengagihkan kekayaan, mengharamkan
hukuman mati, usaha teguh untuk menghapuskan
kemiskinan, penekanan kepada kepelbagaian budaya, mengawal ketat penggunaan senjata api, kelonggaran berkenaan penggunaan dadah dan baru-baru ini, membenarkan
perkahwinan sama jantinamerupakan petunjuk-petunjuk sosial betapa berbezanya evolusi politik dan budaya Kanada dengan Amerika Syarikat.
[195]
Arca
Bill Reid,
Raven and The First Men, memaparkan sebahagian
mitos penciptaanHaida. Raven ialah salah satu unsur yang paling dikenali dalam kebanyakan mitos dalam budaya pribumi.
Sepanjang sejarah, Kanada dipengaruhi oleh kebudayaan dan adat
British,
Perancis, dan pribumi. Many North American Perkataan, ciptaan dan permainan pribumi telah diterapkan dalam
perbahasaan dan kegiatan seharian di Kanada. Melalui kebudayaan,
bahasa,
seni dan
mzuik mereka, kaum pribumi masih berpengaruh besar ke atas
jati diri Kanada.
[196][197]Ramai orang Kanada menghargai kepelbagaian budaya dan memandang negara mereka sebagai sebuah negara berbilang budaya sejak mula lagi.
[69] Walaupun demikian, kebudayaan negara ini kuat dipengaruhi oleh
kebudayaan Amerika Syarikat kerana kedekatannya dengan negara itu serta kadar penghijrahan yang tinggi antara kedua-dua negara. Majoriti besat penghijrah berbahasa Inggeris ke Kanada dari tahun 1755 hingga 1815 orang Amerika daripada Tiga Belas Jajahan; sewaktu dan sejurus selepas Perang Revolusi Amerika, 46,000
orang Amerika yang setia kepada kerajaan British berhijrah ke Kanada untuk menyertai 20,000 lagi penetap berbahasa Inggeris yang kebanyakannya telah berhijrah sebelum Perang Kemerdekaan.
[198]Dari tahun 1785 hingga 1812, ribuan lagi orang Amerika berhijrah ke Kanada demi tanah yang dijanjikan. Pada tahun 1812, kebanyakan besar orang Kanada berbahasa Inggeris merupakan penghijrah dari bekas tiga belas jajahan ataupun pewaris mereka.
[199]Walaupun media dan hiburan Amerika Syarikat mendapat sambutan hebat di Kanada, namun Kanada tidak kurang keluaran budaya dan bakat hiburan yang berjaya di seluruh dunia.
[200] Kebanyakan keluaran budaya ini dipasarkan kepada pasaran "Amerika Utara" bersatu atau seluruh dunia. Penciptaan dan pemeliharaan ketersendirian budaya Kanada disokong oleh rancangan kerajaan pusat, undang-undang, dan institusi-institusi seperti
Perbadanan Penyiaran Kanada (
Canadian Broadcasting Corporation, CBC), the
Lembaga Filem Negara Kanada (
National Film Board of Canada), dan
Suruhanjaya Radio-televisyen dan Telekomunikasi Kanada.
[201]Seni tampak Kanada dikuasai oleh
Tom Thomson, pelukis paling masyhur di Kanada, dan
Kumpulan Tujuh (
Group of Seven). Kerjaya singkat Thomson dalam pelukisan lanskap Kanada hanya bertahan selama kira-kira 10 tahun sehingga beliau meninggal pada tahun 1917 pada usia 39 tahun.
[202]Kumpulan Tujuh ialah sekumpulan pelukis yang berfokus nasionalisme dan idealisme. Mereka julung kali mempamerkan karya-karya mereka pada Mei 1920. Walaupun dikatakan tujuh orang, namun hanya lima pelukis —
Lawren Harris,
A. Y. Jackson,
Arthur Lismer,
J. E. H. MacDonald, dan
Frederick Varley — yang bertanggungjawab menerangkan buah fikiran Kumpulan ini. Mereka disertai oleh
Frank Johnston untuk masa yang singkat, dan juga artis komersil
Franklin Carmichael.
A. J. Casson menyertai Kumpulan ini pada tahun 1926.
[203] Kumpulan Tujuh ini bersekutu dengan seorang pelukis Kanada masyhur,
Emily Carr yang terkenal kerana lukisan landskap dan potret kaum pribum Pantai Barat Laut Pasifik.
[204] Industri
muzik Kanada telah memajukan prasarana muzik yang merangkumi dewan gereja, dewan kamar, konservatori, akademi, pusat seni persembahan, syarikat rakaman, stesen radio, dan saluran video muzik televisyen.
[205] Industri muzik Kanada telah melahirkan ramai
penggubah,
pemuzik dan
kumpulan muzik yang terkenal di peringkat antarabangsa.
[206]Penyiaran muzik Kanada dipantau oleh Suruhanjaya Radio-televisyen dan Telekomunikasi Kanada (
Canadian Radio-television and Telecommunications Commission, CRTC).
Akademi Seni dan Sains Rakaman Kanada(
Canadian Academy of Recording Arts and Sciences) mentadbir anugerah industri muzik Kanada, iaitu
Anugerah Juno sejak tahun 1970.
[207] Lagu kebangsaan Kanada,
O Canada yang diterima pakai pada tahun 1980, pada asalnya ditempah oleh
Leftenan Gabenor Quebec,
Théodore Robitaille, sempena
Hari St. Jean-Baptiste pada tahun 1880.
[208] Calixa Lavallée menggubah muziknya sebagai latar puisi patriotik oleh penyair dan hakim, Sir
Adolphe-Basile Routhier. Seni katanya ditulis dalam bahasa Perancis, sebelum diterjemahkan ke bahasa Inggeris pada tahun 1906.
[209]Sukan kebangsaan rasmi Kanada ialah
hoki ais pada musim sejuk dan
lacrossepada musim panas.
[210]Hoki ais merupakan
kegiatan masa lapang kebangsaan dan sukan yang paling ramai penonton di negara ini. Ia juga sukan yang paling ramai pemainnya di kalangan warga Kanada, dengan 1.65 juta orang peserta pada tahun 2004.
[211] Keenam-enam kota raya terbesar di Kanada—Toronto, Montreal, Vancouver, Ottawa, Calgary, dan Edmonton—memegang francais dalam
Liga Hoki Kebangsaan(
National Hockey League, NHL), Kanada ialah negara yang paling ramai pemain dalam NHL. Sukan-sukan sukaramai yang lain termasuk
curling dan
futbol.
[211]Golf,
besbol,
ski,
bola sepak,
kriket,
bola tampar, dan
bola keranjang juga digiatkan pada peringkat belia dan amatur, tetapi liga dan francai profesional tidak begitu meluas.
[211]
